ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਮਜਬੂਰ ਬੋਲਣਾ ਹੀ ਪਿਆ, 'ਤੂੰ ਆਦਮੀ ਨਾਲ ਕਾਹਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣਾ ਏਂ, ਬੂਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰਵਾਈ'
'ਇਹ ਜੁੱਤੀ ਕੀਹਦੀ ਮੰਗ ਕੇ ਲਿਆਇਆ ਏ?'
'ਸਰਦਾਰ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਨੌਂ ਫੁੱਟੇ ਦੀ।
ਮਿੱਡੀ ਇਕ ਦਮ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਈ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਨਾਨਕੀ ਇਕ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਅਤਰ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਮਿੱਡੀ ਮੰਗੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਏਧਰੋਂ ਇਸ ਦੀ ਮੰਗਣੀ ਬਾਰੇ ਸਤਿਨਾਮ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲੋਂ ਹੀ ਦਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਬੜਾ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ, ਮੈਂ ਮੌਕਾ ਪਾ ਕੇ, ਫਿਰ ਕਿਹਾ, 'ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਤਾਰੋ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।
ਮਿੱਡੀ ਤਾਰੋ ਦੇ ਗਲ੍ਹ ਪੈ ਗਈ। ਮੈਂ ਅੰਦਰੇ ਅੰਦਰ ਲੱਗਾ ਹੱਸਣ। ਤਾਰੋ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 'ਅੰਨ੍ਹੀਏ। ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਉਣ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਕਹਿੰਦਾ ਏ।'
ਮੈਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਇਕ ਹੋਰ ਚਲਾ ਦਿਤੀ।
'ਤਾਰੋ ਤੂੰ ਦਸਿਆ ਨਹੀਂ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸੱਸ ਦਾ ਨਾਂ, ਜੋ ਲੱਤੋਂ ਲੰਞੀ ਹੈ ਹੋਰ ਕੁਝ ਦਸਾਂ ?'
ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਾਨਕਿਆ ਦੇ ਸਬੰਧ ਕਰਕੇ ਪਤਾ ਸੀ। ਮਿੱਡੀ ਦੇ ਤਾਂ ਭਾ ਦੀ ਬਣ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਵਾਂਗ ਸੱਚੀਆਂ ਦੱਸਣ ਲੱਗਾ। ਮਿੱਡੀ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭਰੀ ਚਲੀ ਗਈ ਤੇ ਮੇਰਾ ਮਗਰੋਂ ਖੂਬ ਹਾਸਾ ਨਿਕਲਿਆ। ਸਤਿਨਾਮ ਗੁੱਝਾ-ਗੁੱਝਾ ਹੋਰ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੇਖੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਕੁੜੀ ਦੇ ਨੈਣ ਸਾਫ਼ ਸ਼ਰਾਬੀ ਪਿਆਲੇ ਹੀ ਦਿਸਦੇ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬੇ-ਧਿਆਨੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਤਿਨਾਮ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਪੀ ਕੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੈਣਾਂ ਨੂੰ ਤੱਕਿਆ। ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ 'ਝਰਲ' ਕਰਦੀ ਨਸ਼ੀਲੀ ਹਰਕਤ ਮੈਨੂੰ ਬੇਵਸ ਜਿਹਾ ਕਰ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ, ਉਸ ਝਟ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਕੰਬ ਕੇ ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਲਈ, ਆਹ ਲਾਜਵੰਤੀ। ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਕੇਵਲ ਸ਼ਰਮ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ। ਕੁੜੀਆਂ ਇਕ-ਇਕ ਕਰ ਕੇ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਰ ਦੋ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤੜਪਾਣ ਲਈ ਰਾਤ ਪਾ ਗਈਆਂ।
ਰਾਤ ਲੰਘ ਗਈ ਪਰ ਬਿਸਤਰੇ ਤੇ ਵਟ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਰਾਤੀਂ ਸੁੱਤਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪਾਸੇ ਹੀ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਸਤਿਨਾਮ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਾਲ ਨੂੰ ਇਕ ਰੁਕਾ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਘਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਬਾਹਰੋਂ ਆ ਕੇ ਨਹਾਤੇ ਤੇ ਮੁੜ ਦਹੀਂ ਨਾਲ ਹਾਜਰੀ ਖਾਧੀ। ਚਾਹ ਦੇ ਵੀ ਦੋ-ਦੋ ਪਿਆਲੇ ਪੀਤੇ। ਸਤਿਨਾਮ ਥੱਲੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਲੀਆਂ ਵਿਚ ਰੁਝ ਗਿਆ। ਏਧਰ ਮੈਂ ਚਿੱਠੀ ਤੇ ਲਕੀਰਾਂ ਪਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ –
ਇਕ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ, ਜੀਵਨ ਰੰਗ ਰੱਤਾ।
ਇਕ ਰੇਲ ਦਾ ਸਫਰ, ਅਥਵਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ।
ਜੀਵਨ ਭਾਵ ਦਾ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਉਦੈ ਹੋਣਾ ਤੇ ਪ੍ਰੀਤ ਖਿਮਾਂ ਵਿਚ ਛੁਪਣਾ।
ਇਕ ਸਾਥ ਸੀ, ਜੀਵਨ ਦੀ ਮਧਰਤਾ ਵਿਚ ਓਤ ਪੋਤ।
ਜੀਵਨ, ਇਕ ਰਸ ਭਰੀ ਸੁਗਾਤ, ਪਰ ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਭੇਟਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।
ਇੱਕਲ ਆਪੇ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਾਣ, ਇਕ ਥੋਥੀ ਹਿੰਡ : ਜਿਹੜੀ ਲੰਮਾ ਕਸ਼ਟ ਬਣ ਪਿਘਲਦੀ।
ਆਸ਼ਾ ਦਰਪਣ ਸਾਫ਼ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਰਾਹ ਮੋਕਲਾ, ਚਾ-ਕਲੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਟਦਾ ਰੰਗ, ਵਲਵਲੇ ਅਕਹਿ ਮਸਤੀ ਵਿਚ ਅਬੋਲ, ਧੜਕਨ ਕਾਹਲੀ ਤੇ ਅਰਮਾਨ ਤਰੰਗਾਂ, ਬੇਕਰਾਰੀ ਵਿਚ ਅਧੀਰ।
ਇਕ ਯਾਦ ਕਿ ਮਨ ਵਜਦਕ ਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਦੇ ਦਰ ਪਾਗਲ ਭਿਖਾਰੀ ਵਾਂਗ ਸਿਰ ਝੁਕਾਈ ਖਲੋਤਾ।
ਆ ਉਹਨਾਂ ਰਾਵ੍ਹਾਂ ਵਲ ਚਲੀਏ, ਜਿਥੇ ਦਵੈਖ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਮੁਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਆ ਉਹਨਾਂ ਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਸੀਏ ਜਿਥੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਹੈ, ਕੰਵਲ ਪੱਤੀਆਂ ਵਰਗੀ ਕੂਲੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਵਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀਆਂ ਫੁੱਲ ਡਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਨੇਂ।
ਅਸਲ ਪਿਆਰ ਦੀ ਨਗਰੀ।
ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਹੱਸਦਾ ਸੀਤਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼।
ਭੋਰਾ ਦਾ ਕੰਵਲਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮ-ਚੁੰਮ ਛੱਡਣਾ।
ਬਹਾਰ ਦਾ ਫੁੱਲ ਕਲੀਆਂ ਵਿਚ ਜਵਾਨ ਨਾਜ਼।
ਨਾਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ, ਵਿਗਸਨਾਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ।
ਸਾਜ਼ ਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਉਲਝੀ ਲੱਜ਼ਤ।
ਸੰਗੀਤ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ।
ਹੁਸੀਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਅੱਖਾਂ ਮਦਮਤੀਆਂ।
ਪਿਆਰ ਨਸ਼ਾ, ਸਰੂਰ ਪਿਆਰ।
ਜੀਵਨ, ਪਿਆਰ ਨਸ਼ਾ ਸੰਗੀਤ।
ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੇਚ, ਅਸਲੋਂ ਹੇਚ।
ਦੂਰ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਤੋਂ ਦੂਰ।
ਉਹ! ਮੈਂ ਕੀ ਲਿਖ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਤਕ ਨਹੀਂ। ਤੁਸੀਂ ਦਰਿਆ ਦਿਲ ਹੋ, ਜ਼ਰੂਰ ਖ਼ਿਮਾਂ ਕਰੋਗੇ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖ਼ਤ ਦੇ ਮੁੱਢ ਵਿਚ 'ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ' ਬੁਲਾਣੀ ਵੀ ਭੁੱਲ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗਲਤੀਆਂ ਦਾ ਵਾੜਾ ਹੀ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਜਿੰਨੀ ਨਫ਼ਰਤ ਨਹੀਂ ਕਰੋਗੇ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੀਘਰ ਉਡੀਕਵਾਨ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਕਿੰਨੇ ਚੰਗੇ ਹੋ, ਜਿਹੜੇ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹੋ।
ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਵਾਂ ਰਾਹੀ
ਖ਼ਤ ਦਿਆਲੋ ਨਾਂ ਦੀ ਕੁੜੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਾ ਆਈ। ਕੋਈ ਇਕ ਘੰਟਾ ਲੰਘ ਗਿਆ ।
ਉਸ ਇਕ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬੜਾ ਰੰਗਲਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਪਾਲ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਸੀ। ਮਿੱਠੀ ਉਡੀਕ, ਅੱਖਾਂ ਚਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਕੰਨ ਪੌੜੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ ਸੁਣ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਰ ਨਹੀਂ ਇਹ ਤੇ ਮੇਰੇ ਹੀ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਸੀ । ਭੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਮਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਦਮ ਹੀ ਅੰਦਰੋਂ ਕੁਝ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ, 'ਬੇਵਕੂਫ। ਉਹ ਤੇਰੀ ਕੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਮਚਲਾਣ ਤੇ ਸ਼ਰਮ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ?'
ਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ ਸੁੰਨ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਕਿਰਦਾ-ਕਿਰਦਾ ਜਾਪਿਆ। ਸ਼ਰਮ ਨੇ ਮੇਰੇ ਅੰਗ ਨਿੱਸਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਸੁੱਝਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਪਰ ਮੈਂ ਕੋਈ ਗੁਨਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਜੀਵਨ ਘਾਟੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਹਰ ਰਾਹੀਂ ਸਾਥੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਹੈ।
ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਦਲੀਲ ਹੀ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਗੁਨਾਹ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਸ਼ਰ੍ਹਾ ਸਮਾਜ ਤੇ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿਚ ਅੜਿਆ ਜੀਵਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਖੁਦਕਸ਼ੀ ਕਰਦਾ, ਕਿਉਂ ਦਮ ਘੁੱਟ ਘੁੱਟ ਸਾਹ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹ ਕੌਣ ਬਣਾਂਦਾ ਹੈ, ਕੜੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੜਨਾ ਕੌਣ ਦਸਦਾ ਹੈ, ਵੇਲਾਂ ਤੇ ਜੁਲਫਾਂ ਵਿਚ ਵਲ ਤੇ ਕੁੰਡਲ ਕੌਣ ਪਾਂਦਾ ਹੈ? ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਮੌੜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਾਗਰ ਦੀਆਂ ਛੱਲਾਂ ਨੂੰ ਕੋਣ ਰੋਕਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਚੰਦਰਾ ਸਮਾਜ ਤੂਫਾਨ ਦੀ ਭੇਟਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ? ਇਹ ਨਾਕਾਮ ਬੰਧਨ ਜਲ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ? ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜੰਜੀਰਾਂ ਅੱਗ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਢਲਦੀਆਂ। ਜੀਵਨ ਲਈ ਵਲਗਣ ਅਸਲੋਂ ਅਸੰਭਵ। ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਾਹਰਾ ਪਿਆਰ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਸੌਦਾਈ ਅਮਲ, ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਹੈ। ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਸੁਪਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਕ੍ਰਿਆ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਵਹਿਮ ਭੁਲਾ ਸਕਦੇ ਤੇ ਭੁਲੇਖੇ ਡਰਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਤਦ ਮੇਰੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਦਰਿਆ ਸਪੁਰਦ ਕਰ ਦੇਵੋ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਲਾਲ ਸੂਹੇ ਕੀਲੇ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਠੋਕ ਦਿਓ, ਤਾਂਕਿ ਦਿਮਾਗੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂੰ ਸੜ ਜਾਣ। ਉਹ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ, ਇਕ ਦੁੱਖਾਂ ਭਰੀ ਬਹੁੜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਵੀ ਬੰਧਨ ਹੈ। ਗੁਲਾਮੀ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿਉ।
ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਫਿਰ ਇਕ ਲਰਜਾ ਆਇਆ। ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਗਾ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਪਾਗਲ ਅੱਗੇ ਬਕਵਾਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਇਕ ਕੋਮਲ ਅਵਾਜ਼ ਨੇ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪੁਛਿਆ, 'ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਇਕ ਫੁੱਲ ਉਤਰਿਆ ਹੈ? ਮੇਰੇ ਭੁੱਖੇ ਕੰਨਾਂ ਨੇ ਝਟ ਜਾਣ ਲਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਹੈ।
'ਪਰ ਭੌਰੇ ਨੂੰ ਬੜੀ ਦੂਰੋਂ ਸੁਗੰਧੀ ਨੇ ਖਿੱਚਿਆ?' ਇਹ ਤਾਰੇ ਦੇ ਹੱਸਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।
'ਖਿੱਚ ਜੁ ਹੋਈ।
'ਜਿਹੜਾ ਕਲ੍ਹ ਆਥਣ ਦਾ ਖਿੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਬੇ-ਕਰਾਰੀ ਵੀ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।'
'ਪਰ ਕਿੱਥੇ ਹਨ ਉਹ ?'
'ਜਿਧਰੋਂ ਸੁਗੰਧੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਓਧਰੇ ਚਲੀ ਜਾਹ।'
'ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ਸੁਗੰਧੀ ਓਧਰੋਂ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
'ਤੇਰੀਆਂ ਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਸੱਤੇ ਸੱਤ। ਉਤੇ ਹੀ ਲੰਮਾ ਪਿਆ ਹੈ।
ਮੇਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਬੁੱਲਾਂ 'ਚੋਂ ਡੁੱਲ੍ਹ ਡੁੱਲ੍ਹ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ।
'ਤੈਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਚਲਾਂਗੀ?''
'ਭੂੰਡਾਂ ਦਾ ਭੌਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਸੰਗ।'
'ਆ ਤਾਂ ਸਹੀ।
'ਤੁਸਾਂ ਭੈਣ ਕੋਈ ਚੋਰੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ।
'ਤੈਥੋਂ, ਕਾਹਦਾ ਲੁਕਾ।'
ਠਿੱਪ ਠਿੱਪ ਕਰਦੀਆਂ ਆਵਾਜਾਂ ਉਪਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹੀਆਂ। ਬਾਰੀ ਵਿਚ ਦੀ ਮੈਂ ਇਕ ਸਿਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਵੇਖਿਆ, ਗੋਲ ਚਿਹਰਾ, ਹੱਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਂਦੇ ਬੁੱਲ। ਬਿਲਕੁਲ ਓਹੀ, ਜਿਹੜੀ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਇਕ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਧੜਕਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵੇਲੇ ਸਹਿਮਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਹਲਕੀ ਕੰਬਣੀ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਫਿਰੀ ਮੈਂ ਸੂਤ ਹੋਣ ਦੇ ਯਤਨ ਹੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਚੁਬਾਰੇ ਦੇ ਦਰ ਅੱਗੇ ਆ ਗਈਆਂ। 'ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ' ਆਖੀ ਗਈ ਤੇ ਮੁੜ ਪਾਲ ਦੂਜੇ ਮੇਜ ਤੇ ਬਹਿ ਗਈ।
'ਮੈਂ ਵੀ ਗਿਆਨੀਆਂ। ਸਲਾਮ ਕਹਿੰਦੀ ਹਾਂ।‘ ਤਾਰੇ ਨੇ ਹੱਸਦਿਆਂ ਖੱਬਾ ਹੱਥ ਸਿਰ ਨੂੰ ਲਾਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
ਪਾਲ ਨੇ ਮੇਰੀ ਵਲ ਮੁਸਕਰਾਂਦਿਆਂ ਤਾਰੋ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਅਨੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਖੌਲ ?
'ਦਿਓਰ ਹੈ ਲਾਲੜੀ ਵਰਗਾ। ਇਹ ਤੇ ਆਪ ਟਿਚਕਰਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਕੱਲ੍ਹ ਅਜੇ ਆ ਕੇ ਬੈਠਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਗੋਂ ਲਗ ਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਸਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹਾਂ। ਉਹ ਸਾਲੀਆਂ ਵਾਲਾ ਤਾਂ ਅਜੇ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਮੂੰਹ ਬੋਲਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ।
'ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ।' ਮੈਂ ਕਿਹਾ, 'ਉਹਦੇ ਮੂੰਹ 'ਚ ਤਾਂ ਜੀਭ ਨਹੀਂ, ਜੇ ਸਤਿਨਾਮ ਨਹੀਂ ਮਖੌਲ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਡੁੱਬੀਆਂ ਗੱਲਾਂ। ਕੰਡਾ ਹੈ ਕੰਡਾ ਬੇਰੀ ਦਾ, ਅੜਿਆ ਨਿਕਲਦਾ ਕਿਹੜਾ ਹੈ।
'ਬਸ ਕਰ ਰਹਿਣ ਦੇ, ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਨਾ ਗੱਲ ਕਰ ਦੇਵੀਂ।' ਤਾਰੋ ਦਾ ਬੋਲ ਕਾਫ਼ੀ ਉੱਚਾ ਸੀ। ਉਂਜ ਉਸ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਬੌਲਣ ਦੀ ਆਦਤ ਸੀ, ਪਰ ਤਾਰੋ ਦੀ ਤਾਂ ਹੱਦ ਹੀ ਹੋਈ ਪਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, 'ਉਸ ਕਿਹੜਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣਾ ਏ, ਬਈ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰਾਂ?
'ਲੈ ਉਹਦੀ ਮਰਜੀ ਹੈ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਣ ਦੀ ਤਾਂ, ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਵੇ। ਉਸ ਕਿਸੇ ਦੇ ਰੋਕਿਆ ਰੁਕਣਾ ਏ।
'ਹਾਂ, ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਲੱਗਾ ਏ ਉਹ। ਦਸ ਦਿਨ ਤੈਨੂੰ ਏਥੇ ਆਈ ਨੂੰ ਹੋਏ ਨਹੀਂ, ਉਹਦਾ ਲੱਕ ਹਉਂਕੇ ਲੈ ਲੈ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਹੈ।
'ਤੂੰ ਏਹਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦੀ ਜਾਹ, ਖ਼ਬਰੇ ਰੱਬ ਨੇ ਇਹਦਾ ਦਿਮਾਗ ਕਾਹਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਤਾਰੋ ਨੇ ਪਾਲ ਦੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਹੱਥ ਰਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
'ਭੈਣ ਤੁਸੀਂ ਦਿਉਰ ਭਰਜਾਈ ਜਿਵੇਂ ਜੀ ਆਵੇ ਸਿੱਝੇ।
'ਅਜੇ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, 'ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬਾਹਰ ਬਗੀਚੇ ਵਿਚ ਰੋ ਪਿਆ। ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਮੁਹੱਬਤ ਤੇ ਰੱਥ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਆਹ ਰੰਗ ਰੂਪ ਵਿਛੋੜਾ ਕਿਥੋਂ ਜਰਿਆ ਜਾਂਦਾ।'
'ਆਹ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਘਰ ਗਈ ਨੂੰ ਸਿਆਣੇ ਨਾ।
'ਤੇਲ ਚੋ ਕੇ ਲਿਜਾਊਂ ਤੈਨੂੰ ਦਰ 'ਚੋਂ'। ਮੈਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਹੋਵੇ, ਸਤਿਨਾਮ, ਫਿਰ ਤੈਨੂੰ ਸਿਆਣੇ ਨਾ ਗੱਜਬ ਸਾਈਂ ਦਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਤਾਂ ਦੋ ਮਿੰਟ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ ਜਰਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਪਿਆਰ ਦੇ ਮੁਆਮਲੇ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
'ਤੈਨੂੰ ਸੱਤ ਸਲਾਮਾਂ, ਕਿਥੋਂ ਭੂੰਡਾਂ ਦੀ ਖੱਖਰ ਛੇਡ ਲਈ। ਅਗੰਮ ਦੀ ਵਾਹਦਾ ਹੈ। ਤਾਰੋ ਉੱਠਦੀ ਨੇ ਪਾਲ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਲੈ ਭੈਣੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ।
'ਕਿੱਥੇ ਜਾਂਦੀ ਏ ਤੂੰ !' ਪਾਲ ਨੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ।
'ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਦੀ ਖਵਾਉਣਾ ਏ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਕੇ ਪਤਾ ਲਵਾਂ, ਫੇਰ ਆਉਂਦੀ ਹਾਂ । ਨਾਲੇ ਤੁਸਾਂ ਕੋਈ ਖਾਸ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਨਾਲੇ ਇਹਦਾ ਭਰਾ ਬਾਹਰੋਂ ਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
'ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਰੋਟੀ ਨਾ ਬਣਾਉਣੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਲੰਗਰ ਖਾਣਾ ਨਹੀਂ।' ਮੈਂ ਮੁਸਕਰਾਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
'ਮੈਂ' ਤਾਂ ਸੌਂਹ ਭਰਾ ਦੀ ਬਲਬੀਰ। ਕਿਤੇ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰ ਲਵੀਂ ਅੜਿਆ।
ਉਹ ਚਲੀ ਗਈ। ਅਸੀ ਅਰਮਾਨ ਦੱਬੀ ਚੁੱਪ ਬੈਠੇ ਸਾਂ। ਪਰ ਚੁੱਪ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਚਿਰ ਬੈਠਦੇ; ਮਸੀਂ ਤਾਂ ਸਮਾਂ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਇਕੇਰਾਂ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਉਛਾਲ ਦੇਵਾਂ।
'ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਾਮ ਆਉਣ ਦੀ ਖੇਚਲ ਕੀਤੀ !'
'ਜੀ ਹਾਂ, ਕੱਲ ਆਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਏ।
'ਤੁਸਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮੈਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ?"
'ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਤਕਲੀਫ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ।
'ਤਕਲੀਫ ਤੇ ਅੱਜ ਧੁੱਪ ਹੋਣ ਤੇ ਘਟ ਸਮਝਦੇ ਹੋ।
'ਮੈਂ ਮੁਆਫੀ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।'
'ਅਗਾਂਹ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਨਹੀਂ। ਪੰਜ ਸੱਤ ਮੁਆਫੀਆਂ ਹੁਣੇ ਮੰਗ