'ਦਸੋ ਨਾ ਕੀ ਪੀਣਾ ਹੈ ?' ਭੈਣ ਨੇ ਕਾਹਲਿਆਂ ਪੈ ਕੇ ਪੁਛਿਆ।

'ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਪਿਆਲ ਦੇਵੋ।

'ਨਿੰਬੂ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਦੋ ਪਏ ਹਨ।' ਬੇਬੇ ਜੀ ਨੇ ਅਟੇਰਨ ਤੋਂ ਅੱਟੀ ਲਾਹੁੰਦਿਆ ਆਖਿਆ, 'ਸ਼ਿਕੰਜਬੀ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂ ਖੱਟੀ ਲੱਸੀ ਵਿਚ ਖੰਡ ਪਾ ਲਿਆ, ਹੋਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਚਾਹ ਤੇ ਪੀਣੀ ਹੀ ਨਹੀਂ।'

'ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ਖੱਟੀ ਲੱਸੀ ਚੰਗੀ ਰਹੇਗੀ।' ਪਾਲ ਨੇ ਜਾਂਦੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।

'ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋ ?' ਬੇਬੇ ਜੀ ਨੇ ਸੁਭਾਵਕ ਪੁੱਛਿਆ।

'ਗੌਰਮਿੰਟ ਦੀਆਂ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਲਾਲਾਂ ਪੂੰਝਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਉਤੋਂ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ।

ਬੇਬੇ ਜੀ ਤੇ ਪਾਲ ਦੋਵੇਂ ਹੱਸ ਪਈਆਂ। ਬੇਬੇ ਜੀ ਨੇ ਮੁੜ ਕਿਹਾ, 'ਭਲਾ ਬੀਬੀ ਜੀ! ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਡਰ ਵੀ ਕੀ ਹੈ। ਆਦਮੀ ਦੀ ਜੂਨ ਸੁਧਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।'

'ਪਰ ਬਲਬੀਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਪੁੱਛੋ, ਕਿਵੇਂ ਮਿਰਚਾਂ ਲੜਦੀਆਂ ਵਾਂਗ ਖਿੱਝਦਾ ਹੈ।

'ਐਵੇਂ ਸਾਰੀ ਦਿਹਾੜੀ ਕਾਗਜਾਂ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਮਾਰੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਸ਼ੌਦਾਈ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਵੀ ਡਰ ਹੈ।

'ਏਨਾ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਸੇ ਨੌਕਰੀ ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।' ਪਾਲ ਨੇ ਹੱਸਦਿਆਂ ਮੇਰੀ ਵਲ ਵਿਅੰਗ ਕੀਤਾ।

ਮੈਂ ਮੁਸਕ੍ਰਾਂਦਿਆਂ ਫਿਰ ਕਿਹਾ, 'ਪੈਟਰਿਕ ਹੈਨਰੀ ਪੱਛਮੀ ਵਿਦਵਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਓ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੌਤ।

'ਕਲ੍ਹ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਨ ਪਾਟੀ ਤੇਰੇ ਮਗਰ ਲਗ ਗਈ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿਆ ਕਰੀਂ। ਤੇਰੇ ਪਾਉਨੇ ਆਂ ਗਲ੍ਹ ਵਿਚ ਵਾਹੀ ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਐਵੇਂ ਸੂਤ ਆਉਂਦਾ । ਬੇਬੇ ਨੇ ਵੀ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਤੇ ਹਸਦਿਆਂ ਹਾਮੀ ਭਰੀ।

ਓਧਰੋਂ ਭੈਣ ਲੱਸੀ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਹਸਦੀ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਲੱਸੀ ਡੁੱਲ੍ਹ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਇਕ ਆਪਣੀ ਚਲਾਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 'ਇਹਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਜਾਵੇ ਇਕ ਵਾਰ। ਇਹ ਆਪੇ ਹੀ ਸੂਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਫਿਰ ਇਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕਹੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਚੌ ਮੋਢੇ ਤੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਪਰਾਣੀ ਫੜ ਲੈਣੀ ਏ। ਦੇਖਣਾ, ਫਿਰ ਮੈਰੇ ਦੇ ਕਿਆਰਾਂ ਦਾ ਖੱਬਲ ਕਿਵੇਂ ਸੁੱਕਦਾ ਹੈ।'

'ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੀਬੀ ਜੀ ਕੋਈ ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਮੈਂ ਹੀਰਾ ਹਰਨ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਚਰਨ ਵਾਲਾ, ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਵਾਲਾ, ਕਦੇ ਸੁੱਕੇ ਸੜੇ ਬਾਗ ਵੇਖਦਾ ਤੇ ਛਪੜਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਪੀਂਦਾ ਹਾਂ। ਬੀਬੀ ਮੈਨੂੰ ਫੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਫਾਹੀਆਂ ਅਜੇ ਬਣੀਆਂ ਨਹੀਂ। ਕਿਥੇ ਰੋਹੀਆਂ ਦੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਜਾਨਵਰ, ਕਿਥੇ ਧੜੀ-ਧੜੀ ਦੇ ਸੰਗਲ ਗਲ੍ਹ ਵਿਚ ਪਾਏ ਤੇ ਮੁੰਨੀਆਂ ਨਾਲ ਫਾਹੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਮੱਝਾਂ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੀ ਕਦੇ ਕੋਈ ਵੇਚਦਾ ਹੈ ?'

'ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਰੈਂਦ ਕਰ, ਵੇਖਾਂਗੀ ਤੇਰਾ ਤਮਾਸ਼ਾ। ਬੇਬੇ ਜੀ ਨੇ ਟੋਕਰੀ ਵਿਚੋਂ ਗਲੋਟਾ ਲੈਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।