'ਲੈ ਅਜੇ, ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੀ?'

'ਹੋਰ ਕਮਲੀਏ, ਉਸ ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਹੁਣ ਤਾਈਂ ਮੂੰਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਹੋਣਾ। ਤੈਨੂੰ ਤਾਂ ਰੋਟੀ ਫੜਾਉਂਦੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਆਵੇਗੀ। ਅੰਨ੍ਹੀਏ ਘੁੰਡ ਤਾਂ ਕੱਢ ਲੈ, ਉਹ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹਾ ਵੇਖੀ ਜਾਂਦਾ ਈ ।

ਬਹੁਤ ਹਾਸਾ ਮੱਚਿਆ। ਭੈਣ ਨੇ ਉਠ ਕੇ ਰੋਟੀ ਪਾਲ ਨੂੰ ਲਿਆ ਫੜਾਈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਪ ਤੋਂ ਇਕ ਗੜਵੀ ਹੱਥ ਧੋਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਰੇ ਹੱਸ ਹੱਸ ਦੂਹਰੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਗੱਲ ਕੀ ਉਸ ਨੇ ਰੋਟੀ ਮੈਨੂੰ ਲਿਆ ਫੜਾਈ। ਮੇਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਭੁੱਖ ਤਿਤਰ ਬਿਤਰ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤ ਖਾਧਾ। ਮੁੜ ਥਾਲੀ ਭੁੰਜੇ ਰਖਦਿਆਂ ਪਾਲ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ 'ਤੁਸੀਂ ਰੋਟੀ?'

'ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਭੁੱਖ ਨਹੀਂ?'

'ਓਹ। ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਓਧਰੋਂ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਏ? ਮੁੜ ਮੈਂ ਭੈਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਬੀਬੀ ਜੀ ਤੁਹਾਡੀ ਭਾਬੀ ਤੇ ਭੁੱਖੀ ਬੈਠੀ ਹੈ।

'ਹੱਛਾ। ਮੈਂ ਲਿਆਈ ਰੋਟੀ।'

'ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਰੋਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਪਾਲ ਮੁੜ ਭੈਣ ਨੂੰ ਬੋਲੀ 'ਬੀਬੀ ਜੀ। ਰੋਟੀ ਨਾ ਲਿਆਉ।

ਭੈਣ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ ਨਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰ ਰੋਟੀ ਲੈਣ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ।

'ਤੁਸਾਂ ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਬਹੁਤ ਮਖੌਲ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਪਾਲ ਨੇ ਹੱਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

'ਚਲੋ ਐਨੇ ਜੀਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਤੁਸਾਂ ਨੇਕੀ ਖਰੀਦ ਲਈ।

'ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਅੱਜ ਆਪ ਬੜਾ ਸੁਆਦ ਆਇਆ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਹੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲੰਘਦੇ ਹਨ? ਕਿੰਨੇ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਹੋ ਤੁਸੀਂ।

'ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਅੱਜ ਮੇਰੀ ਕੁਟੀਆ ਭਰੀ ਪਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਚਲੇ ਜਾਵੋਗੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਵੀ ਸੱਖਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ।

'ਇਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕਿੰਨੇ ਪੂਜਯ ਮਹਾਤਮਾ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋ, ਫੁੱਲਾਂ ਭਰੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ, ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਰੇ ਵਾਲਾਂ ਵਰਗੇ ਬੋਲ, ਇਹ ਗੋਰੀਆਂ ਦੇ ਸੁਹਣੇ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਬਰ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਿਵੇਂ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਰੁਕ ਸਕਦੀ ਹੈ।

'ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਮੇਰੀ ਭੁੱਖ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਮੈਂ ਜੜ੍ਹ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਚੇਤਨਤਾ ਦਾ ਪੁਜਾਰੀ ਹਾਂ। ਇਹ ਸਾਹਮਣੀ ਸੰਗੀਤ-ਕੁੜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਸਵਾਏ ਮੈਨੂੰ ਤੜਪਾਣ ਦੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਮਧਭਰੀ ਸੁਰ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਖਾਮੋਸ ਹੈ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਦਿਮਾਗ ਚੱਟ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਤੋਂ ਮੂਰਖ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਬਹੁਤੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਜੋਬਨ ਦੀ ਵੈਰੀ