ਨਿਯਮਨਾਵਲੀ ਵਿਚ ਸੁੱਕੇ, ਸੜੇ ਤੇ ਕੋਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਨਹੀਂ ਮੁਆਫ ਕਰਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਤਮਾਂ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਕੋਈ ਸਹੀ ਰਾਏ ਨਹੀਂ ਰਖਦਾ।'

ਮੈਂ ਫਿਰ ਮੁਸਕ੍ਰਾਂਦਿਆਂ ਪਾਲ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਤੁਸੀਂ ਬੜੇ ਚੰਗੇ ਤੇ ਸਿਆਣੇ ਹੋ। ਜਿਹੜੇ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਭੁੱਖੇ ਖਿਆਲਾਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਦੇ ਹੋ।

'ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਵਿਚ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਐਨੇ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮੇਰਾ ਹਿਰਦਾ ਤਰਸ ਹੀ ਤਰਸ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਵੇਖਦੀ ਹਾਂ। ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਜਮਾਨਾ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ।'

'ਜਮਾਨਾ ਕਿਸੇ ਤੇ ਤਰਸ ਨਹੀਂ ਖਾਇਆ ਕਰਦਾ। ਆਪੇ ਵਿਚ ਮਸਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਲੱਜਤ ਤੇ ਅਨੰਦ ਹੈ। ਖਿਆਮ ਕਿੰਨਾ ਰੰਗੀਲਾ ਸ਼ਾਇਰ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਇਕ ਪਿਆਲੇ ਤੇ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹੀ ਠੁਕਰਾਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪਿਆਲਾ ਵੀ ਤੋੜ ਛੱਡਦਾ, ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਆਪਾ-ਮਸਤੀ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਦਾ ਇਕੋ ਇਕ ਸਾਧਨ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਜਦ ਦੇ ਪੰਘੂੜੇ ਵਿਚ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੋ ਕੇ ਹਿਲੋਰਾ ਮਾਰਨਾ ਹੀ ਅਸਲ ਜੀਵਨ ਅਨੰਦ ਹੈ। ਉਫ। ਦੁਨੀਆ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਬਕਵਾਸ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ। ਨਿਰਦਈ ਕਠੋਰਤਾ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਪੁਣੇ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਪਾਲ! ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਦ ਭਰਿਆ ਪਿਆਲਾ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਹਰ ਸੋਗ ਤੋਂ ਮੁੜ ਹਰ ਗੰਭੀਰ ਖਿਆਲ ਤੋਂ ਹਟਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਮੌਤ ਦੇ ਗੋਰਖ ਧੰਦੇ ਤੋਂ ਥੱਕੀ ਅਕਲ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸੰਨ ਪ੍ਰੀਤ ਛੋਹ ਨਾਲ ਇਕ ਅਮੁੱਕ ਰਾਗਣੀ ਵਿਚ ਬਦਲ ਸੁੱਟ। ਮੇਰੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਨ ਤਾਰਾਂ ਤੇਰੀ ਛੋਹ ਮਿਜਰਾਬ ਨਾਲ ਇਕ ਨਿਰਤ ਕਾਂਬੇ ਵਿਚ ਅਮਰ, ਸ਼ਦਾਈ ਹੋ ਜਾਣ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੋਈ ਸੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਾਲ। ਤੂੰ ਠੀਕ ਜਾਣ, ਮੈਂ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਹੀਣਤਾ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵਸਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦੀ ਹੋਈ ਵੀ ਆਪਣੀ ਇਕੱਲ੍ਹਤਾ ਵਿਚ ਭਟਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਓ...।'

ਓਦੋਂ ਭੈਣ ਜੀ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਏ। ਉਸ ਹਸਦਿਆਂ ਪਾਲ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਕਮਲ ਨੇ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਵੀ ਕੁਝ ਅਸਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰ ਮਾਰ ਮਾਰ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਬੈਠੇ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਸੱਚ ਇਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦਾਲ ਭਾਜੀ ਰੋਟੀ ਨਾਲ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀ। ਮੈਂ ਗੁਆਂਢੋਂ ਵੀ ਪਤਾ ਕਰ ਆਈ ਹਾਂ, ਪਰ ਰੋਟੀ ਦਾ ਵੇਲਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਹੀ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਤੁਸਾਂ ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ ਇਹ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸ਼ੱਕਰ ਘਿਉ ਤੇ ਸਿਰਕਾ ਗੰਢੇ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨੇ। ਉਂਜ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੱਜ ਮਿੱਠੇ ਦਾ ਸ਼ਗਨ ਵੀ ਦੇਣਾ ਸੀ, ਕੁਦਰਤੀ ਰਾਸ ਆ ਗਿਆ।

ਭੈਣ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਸਦਾ ਖੁਸ਼ ਰਹਿਣਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆ ਦੇ ਮੂੰਹ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਨਾਲ ਖਿੜੇ ਤੇ ਭਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਾਲ ਨੇ ਥਾਲ ਫੜਦਿਆਂ ਸ਼ੱਕਰ ਦੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਇਹ ਬੀਬੀ ਜੀ ਅਜੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੀ ਹੈ। ਮੈਂਥੋਂ ਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਨਹੀਂ ਮੁੱਕਣੀ।