ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਕੱਠ ਤੋਂ ਮੁੜ ਕੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਪਾਲ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਸੀ । ਇਕ ਬਾਂਹ ਸਰ੍ਹਾਣੇ ਹੇਠ ਦੀ ਕੱਢੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਕ ਹੱਥ ਕੁਦਰਤੀ ਉਸ ਦਾ ਸੱਜੀ ਝੋਬਨਾ ਸਾਂਭੀ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਦੂਜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਆਪਣੀ ਅਸਲ ਥਾਂ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਢਿਲਕੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਬਿਲਕੁਲ ਬੇਮਲੂਮੀ। ਦੋ ਲਿਟਾਂ ਹਵਾ ਨਾਲ ਉੱਡ-ਉੱਡ ਉਸ ਦੇ ਮੁਖੜੇ ਨੂੰ ਢੱਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਮਾਸੂਮ ਖੇਡ ਉਸ ਦੇ ਹੁਸਨ ਨੂੰ ਆਖਰਾਂ ਵਲ ਧੂ ਰਹੀ ਸੀ। ਅੱਖਾਂ, ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਮੂਧੇ ਵੱਜੇ ਪਿਆਲੇ ਸਨ।

ਬਿਹਬਲ ਤੇ ਅਧੀਰ ਹਿਚਕੋਲਿਆਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦੀ ਹਾਲਤ ਅਜੀਬ ਤੋਂ ਅਪਾਰ ਅਨੋਖੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ। ਮੇਰੀ ਆਰਟ ਭੁੱਖ ਪਾਲ ਦੇ ਸੁੱਤੇ ਹੁਸਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੱਖ ਕ੍ਰਿਤਮਾ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਪਰ ਉਫ। ਮੈਂਥੋਂ ਸਹਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ। ਆਰਟ ਆਪਣੇ ਜਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮੇ ਵਿਚ ਬੇਪਰਵਾਹ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਕਵੀ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਤੂਫਾਨ ਵਿਚ ਆਪ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦਾ ਇਕ ਅੰਗ ਹੋ ਕੇ ਬੇਪਤਾ ਮੰਜ਼ਲ ਵਲ ਰੁੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਜੇ ਕੋਈ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਤਦ 'ਜੋਹਰਾ ਜੋਹਰਾ' ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਮਾਰਦਾ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾੜ ਦੌੜ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਂ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਨਾ ਬਹਿ ਸਕਿਆ, ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਹੱਦੋਂ ਵਧ ਤੇਜ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਨਬਜ਼ ਤੇ ਹੱਥ ਰਖਿਆ, ਮੇਰੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਤਕ ਟਪ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਖੂਨ ਦਾ ਤੇਜ਼ ਵਹਾ ਦਸ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਉਹ ਭਰ ਜਵਾਨ ਹੈ। ਮੈਂ ਨੀਂਦਰਾਏ ਹੁਸਨ ਤੇ ਝੁਕਿਆ। ਇਕ ਹੱਥ ਕਿਸੇ ਵਲਵਲੇ ਦੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਨਾਲ ਅਗਾਂਹ ਵਧਿਆ, ਪਰ ਖ਼ਿਆਲ ਦੀ ਢਾਲ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਕੇ ਨਕਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਨਾ ਜਾਗੇ, ਬਸ ਮੈਂ ਵੇਖੀ ਜਾਵਾਂ। ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਅੱਜ ਆਪਣੇ ਅਫੀਮ ਆਦਰਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਇਆ ਸਾਂ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਕੀ ਕਰਾਂ ? ਕਾਸ਼। ਇਸ ਆਰਟ ਵਿਚ ਸਮਾ ਜਾਣ ਲਈ ਕੋਈ ਰਾਹ ਹੁੰਦਾ ।

ਜੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਭੁੱਲ ਭੁਲੇਖੇ ਅਜਰਾਈਲ ਅੰਦਰ ਆ ਜਾਂਦਾ, ਪਾਲ ਦੇ ਹੁਸਨ ਨੂੰ ਵੇਖ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਰ ਵਿਚ ਫੂਕ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ। ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਅਸਹਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਵਾਲ ਮੁੜਕੇ ਨਾਲ ਭਿੱਜ ਕੇ ਗਲ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਜੰਮ ਗਏ, ਮਾਨੋ ਨਾਗਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਕੁੰਡਲਾਂ ਮਾਰੀ ਹੁਸਨ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਇਕ ਲੰਮਾ ਸਾਹ ਖਿੱਚਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਹਉਕਾ ਲਿਆ। ਹਉਕਾ ਨਾਲ ਲੱਕ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਸਭ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਜਜਬ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੇਰੀ ਜਵਾਨੀ ਡੁੱਬ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਫਲਸਫਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੋਤੇ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਪਰਾਣ ਮੌਤ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਕਾਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਦਬਖ਼ਤ ਮੌਤ ਦੀ ਮੇਰੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦੀ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣੀ ਮੁਸਕਰਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਦਿਲ ਵਿਚੋਂ ਮੁੱਠੀ ਭਰ, ਸਾਰੀ