ਦੱਸਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹਮਦਰਦ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਗੈਰ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜਖ਼ਮ ਮੁੜ ਛੇੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸਾਂ, ਸੋ ਸੁਣੋ-

'ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਇਕ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚ ਮਾਮੂਲੀ ਫ਼ੌਜੀ ਅਫਸਰ ਸਨ। ਮੇਰਾ ਲਾਡਲਾ ਤੇ ਮਿੱਠਾ ਬਚਪਨ ਓਥੇ ਹੀ ਲੰਘਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਸੁਤੰਤਰ ਘੜੀਆਂ ਤੇ ਨਿੱਤ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਦੇ ਚਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬੇਫਿਕਰ ਫਿਰਨਾ, ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੇਗਾ, ਓਹ। ਮੈਂ ਓਥੇ ਹੀ ਅੱਠ ਜਮਾਤਾਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀਆਂ। ਮੇਰੀ ਇਕ ਮਹਿੰਦਰਾ ਨਾਂ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਸਹੇਲੀ ਅੱਜ ਵੀ ਰਹਿ ਰਹਿ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਗੱਲ ਕੀ ਜਿੰਨੇ ਕੁ ਇਕ ਅਮੀਰ ਘਰਾਣੇ ਵਿਚ ਸੁੱਖ ਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਮੈਂ ਉਥੇ ਰੱਜ ਕੇ ਮਾਣੇ। ਕੋਈ ਵੀ ਵਰਜ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨਾ ਰੋਕ। ਕੀ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬੁਢੇਪੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਸਮਾਵੇ। ਦੁਖਾਂਤ ਦੀ ਥਾਂ ਸੁਖਾਂਤ ਮੱਲ ਲਵੇ। ਉਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮੌਤ ਕਿੰਨੀ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਪਿਆਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਹੋਣੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ: ਜਿਸ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਵਰਗੀਆਂ ਹਜਾਰਾਂ ਜਾਨਾਂ ਲਿਤਾੜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪੱਥਰ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਸੁਹਲ ਜਿੰਦੜੀਆਂ ਦਰੜੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦਾ ਇਕ ਮਸੀਂ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਮੁਰਾਦ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਨਿੱਤ ਨਵੀਂ ਕਹਾਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

'ਕਲੀ ਸਦਾ ਕਲੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਉਸ ਜ਼ਰੂਰ ਇਕ ਦਿਨ ਖਿੜਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਿਆਣਾ ਮਾਲੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅੱਗੋਂ ਹੀ ਜਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮੇਰੀ ਫ਼ਿਕਰ ਹੋਈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਮਾਂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਫਿਕਰ ਵਿਚ ਥਕਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲਾ ਹੈ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਇਤਨੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ। ਅਸੀਂ ਰਿਆਸਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਬੋਲੇ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸਹੇਲੀ ਮਹਿੰਦਰ ਤੋਂ ਬੜੇ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਵਿਛੜੀ। ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪੈ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਮਹਿੰਦਰ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਦੁੱਖ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਨਾਤੇ ਲਈ ਇਕ ਸਿਆਣਾ ਵਿਚੋਲਾ ਲੱਭਿਆ ਗਿਆ। ਵਿਚੋਲਿਆਂ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਤੇ ਚਤਰਾਈ ਬਹੁਤ ਮੋਮੇਠਗਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮਾਰਨ ਵਿਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

'ਮੇਰਾ ਵਿਚੋਲਾ ਵੀ ਲੱਗਾ ਉਘ ਦੀਆਂ ਪਤਾਲ ਮਾਰਨ। ਮੁੰਡਾ ਜਵਾਨ ਹੈ, ਅਕਲ ਸ਼ਕਲ ਬਹੁਤ ਹੈ। ਜਾਇਦਾਦ ਤੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਤੇ ਗੱਲ ਹੀ ਨਾ ਕਰੋ। ਬਾਹਰ ਦੋ ਤਿੰਨ ਹਲ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਸੱਤ ਬੈਲ, ਇਕ ਊਠ, ਤਿੰਨ ਮੱਝਾਂ ਦੋ ਗਾਈਆਂ ਵਹਿੜਕੇ ਛੋਟੀਆਂ ਦੀ ਤਾਂ ਪੁਛੋ ਨਾ, ਗਿਣੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਕੰਮ ਜੱਟ ਦਾ ਘਮਾ ਘੰਮ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਨੰਬਰਦਾਰ ਹੈ ਸਰਦਾਰ ਆਪ। ਮੇਰੀ ਮੰਨੋ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਾ ਪੁਛੋ, ਸਾਕ ਕਰਨ ਦੀ ਕਰੋ ਜੇ ਮੁੰਡਾ ਰੁਕ ਗਿਆ, ਫਿਰ ਟੋਲਿਆਂ ਅਜਿਹਾ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਜੇ ਲੱਭਣਾ। ਮੁੰਡਾ ਜਮਾਤਾਂ ਵੀ ਛੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਸਰਦਾਰ ਜੀ, ਨੇੜ ਪਰੇਹਾਂ, ਖੇਤਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤ ਲੱਗਣ। ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਨੇੜੇ ਦੀ ਤਾਂ ਸਿਆਣ ਨਹੀਂ ਮਾਨ। ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਦੀ ਸਾਂਝ ਹੋਰ ਰੱਬ ਕੋਲੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਹੈ।

'ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਬਾਹਰ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਹਵਾ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਕਾ ਹੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਵਿਚੋਲੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਸਾਰੀਆ ਗੱਲਾਂ ਘਰ