ਤਕੜੀ ਸੇਂਟ ਮਾਰੀ। ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਉਸ ਸੂਫ ਦਾ ਚਾਦਰਾ ਬੰਨ੍ਹ ਮਾਨੋਂ ਸ਼ੌਕੀਨੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਚਪੇੜ ਵੱਟ ਮਾਰੀ ਸੀ।

ਆਨੰਦ ਦੀ ਧਾਰਮਕ ਰਸਮ ਨੇ ਇਕ ਆਜ਼ਾਦ ਰੋਹੀ ਦੀ ਹਰਨੀ ਜੰਡ ਨਾਲ ਨਰੜ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਖਾਮੋਸ਼ ਪੀ ਲਈਆਂ। ਇਕ ਕੰਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬਣ ਅਜਿਹੇ ਮੌਕੇ ਹੋਰ ਕਰ ਹੀ ਕੀ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਕੀਤੇ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਰੱਦਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ. ਭਾਵੇਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਖ ਜਨਮ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਦੇਣੀ ਪੈਂਦੀ। ਅਖੀਰਲੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਹੋਰੀ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹੋਏ ਆਖ ਰਹੇ ਸਨ, 'ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਪਤਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਪਤਾ...। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਕਦੇ ਨਹੀ ਭੁਲ਼ਣੀ। ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਵੇਖਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਨੇ ਕੀ 'ਗੱਲੂ' ਬਣ ਜਾਣਾ ਏ। ਮੈਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤਕੜਾ ਜੇਰਾ ਕਰਕੇ ਵੇਖਦੀ ਤੇ ਸੁਣਦੀ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਿਆਕਤ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਕਰ ਲਵਾਂਗੀ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਹਨ, ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਹਟਾ ਦੇਵਾਂਗੀ । ਅਫ਼ਸੋਸ । ਖੂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸ੍ਵਛ ਕਰਨ ਲਈ ਲੂਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਡਲਾ ਖੁਰ ਗਿਆ, ਪਰ ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਾ ਪਿਆ।

'ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਕੈਂਠਾ ਲਾੜੇ ਦੇ ਗਲ੍ਹ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਲੀ ਗਰਦਨ ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਮਕ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੀ ਲਿਸ਼ਕ ਉਠੀ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਕੈਂਠਾ ਪਾ ਕੇ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਏ, ਤਦ ਸਰਦਾਰ ਹੋਰਾਂ ਕਿਹਾ, 'ਗੁੱਟ ਤਾਂ ਖ਼ਾਲੀ ਹੀ ਰਹੇ। ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੀ ਨੇ ਕੰਨੀਂ ਸੁਣੀ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਖਲੋਤੀ ਨੂੰ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਤ੍ਰੇਲੀ ਆ ਗਈ। ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਹੀਂ, ਜੀਵਨ ਦਾ ਕੋਈ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਕੇਵਲ ਲਾਲਚ ਮੁੱਖ ਰਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਾਲਚ ਨੇ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਕੀਤੀ। ਅਸਾਂ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਸਨ। ਸਰਦਾਰ ਦੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੋਹਰੇ ਲੀੜੇ ਦਿੱਤੇ। ਮਾਂ ਪਿਓ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿਖਿਆ ਨਾਲ ਵਿਦਾ ਕੀਤਾ ।

ਸਹੇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਭਰੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਘੁੱਟ ਕੇ ਮਿਲੀ। ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਡੁੱਬਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਭਰਿਆ ਬਗੀਚਾ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣ ਨੂੰ ਜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਜਿਸ ਰਥ ਵਿਚ ਮੈਂ ਬਿਠਾਈ ਗਈ, ਉਹ ਤਕੜੇ ਹਿਚਕੋਲੇ ਨਾਲ ਹਿਲਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਇਉਂ ਜਾਪਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲ 'ਚੋਂ ਰੁਗ ਭਰ ਲਿਆ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਰਥ ਤੁਰਦਾ ਸੀ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਘਿਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀ ਮੀਂਹ ਬੜੇ ਪਏ ਸਨ। ਸਹੁਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਛੱਪੜ ਸ਼ਰਾਬੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹਿਲੋਰਾ ਤੇ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਧਰਤੀ ਸਾਰੀ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਇਉਂ ਫਿੱਸੀ ਪਈ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਗਰੀਬ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੁੱਖਾਂ ਨਾਲ। ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਵਾਏ ਇਸ ਦੇ ਕਿ ਛੱਪੜ ਵਿਚ ਹੀ ਠਿਲ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਜਾਞੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਅਨੋਖਾ ਹਾਸਾ ਮਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਸਹੁਰੇ ਨੇ ਲਾਗੀ ਨੂੰ ਛੱਪੜ ਵਿਚ ਵੜਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੇਖ ਪਾਣੀ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਡੂੰਘਾ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਛੱਪੜ ਦੇਖ ਕੇ ਲਾਗੀ ਨੇ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਰੱਸੇ ਫੜੇ। ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪਹੀਆਂ ਦੀਆਂ ਆਰਾਂ ਘੁੰਮਣ ਲਗੀਆ। ਪਾਣੀ ਰੱਥ ਦੀ ਹਿਕ ਛੋਹਣ ਨੂੰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਖੀਰ ਨੀਵੇਂ ਪਾਸੇ ਦੀ ਛੱਤ ਭਿੱਜ ਹੀ ਗਈ। ਰੱਥ ਦੀ ਇਕ ਨੁਕਰ ਵਿਚ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਖੋਲੇ ਦਿਸੇ। ਮੇਰਾ ਮਨ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, 'ਪਾਲ ਹੁਣ ਤੂੰ ਏਥੇ ਵਸਣਾ ਏ।