ਖਿੱਚਿਆ। ਮੇਰਾ ਮੂੰਹ ਨੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਤੇ ਅਫਸੋਸ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਫਿਰ ਪੱਲਾ ਲੈ ਲਿਆ । ਹੋਰ ਰਥ ਵਿਚ ਰੌਲਾ ਤੇ ਪਾਉਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਉਸਨੇ ਮੇਰੇ ਪੱਟ ਤੇ ਅਜਿਹੀ ਚੂੰਡੀ ਵਢੀ, ਮਾਨੋਂ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਹੀ ਨਿਕਲ ਗਈ । ਮੈਂ ਕਸੀਸ ਵਟ ਕੇ ਖਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ। ਉਹ ਫਿਰ ਵੀ ਨਿਚੱਲਾ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕਿਆ। ਮੇਰੀ ਵੱਖੀ ਵਲ ਰੰਬੇ ਵਾਂਗ ਹੱਥ ਚਲਾਇਆ। ਮੈਂ ਤਰਲੇ ਵਜੋਂ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੇ। ਮੇਰੀ ਹਾਰ ਦੇਖ ਕੇ ਮੂਰਖ ਸਰਦਾਰ ਬੜਾ ਖੁਸ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਕਿ ਔਰਤ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਆਦਮੀ ਦੇ ਦਰ ਤੇ ਜੀਵਣ ਦੀ ਭਿਖਿਆ ਮੰਗ ਰਹੀ ਹੈ।

'ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਲਈ ਮੂਰਖ ਸ਼ਬਦ ਕਿਉਂ ਵਰਤਿਆ?'

'ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਰੇਣੀ ਦਾ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੁਖ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ?

'ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਤੁਸਾਂ...।

ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਲਫਜ਼ ਦੇ ਐਨ ਯੋਗ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਕ ਦੁਖੀਆ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਠੰਡੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਸੁਣੋ:

'ਉਹ ਰਾਤ ਆ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਪਵਿਤ੍ਰਤਾ ਮਰਦ ਛੋਹ ਨਾਲ ਸਤਿਕਾਰੀ ਘਟ ਤੇ ਲਿਤਾੜੀ ਬਹੁਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਤਾਰਾਂ ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਧੜਕਦੀ ਜਵਾਨੀ ਕਈ ਵਾਰ ਇਕ ਲਾਸ਼ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਜ਼ਾ ਪਲਿਆ ਹੁਸਨ ਦੀਵੇ ਦੀ ਕਾਲਖ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਮੇਰੀਆਂ ਕਈ ਭੈਣਾਂ ਲਈ ਸ਼ਾਇਦ ਮਰਦ ਛੋਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਿਰਾਲੇ ਨਗਮੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਖਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪੂਰਨ ਹੀ ਉਸ ਰਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਬੀਤੀ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਤ ਵਿਚ ਇਕ ਭੋਲੀ ਲੜਕੀ ਦਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਮਤਿਹਾਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

'ਗਰਮੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਸੀ। ਚੁਬਾਰੇ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੋ ਮੰਜੇ ਡਾਹੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਰੋਟੀ ਖੁਆ ਕੇ ਮੇਰੀ ਨਣਾਨ ਮੈਨੂੰ ਉੱਤੇ ਛੱਡ ਗਈ। ਚੌਲ ਮੇਰੇ ਢਿਡ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੇੜੇ ਕੱਢ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਢਿੱਡ ਫੜ ਕੇ ਪੈ ਗਈ। ਹਨੇਰਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਸੱਖਣੇ ਮੰਜੇ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੈਂ ਦਿਲ ਵਿਚ ਗੱਲ ਬਾਤ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਕਦੇ ਦਿਲ ਕਾਹਲਾ ਪੈਂਦਾ, ਪਰ ਕਦੇ ਇਕ ਨਾਦਾਨ ਮੁਸਕਾਣ ਵਿਚ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੀ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਓਨੀ ਆਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿੰਨਾ ਡਰ ਲਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਚੌਲ ਕੱਚੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਢਿੱਡ ਪੀੜ ਤਕੜੀ ਹੋਣ ਲਗ ਪਈ। ਚੁਬਾਰੇ ਨਾਲ ਲਗੀ ਬਾਂਸ ਦੀ ਪੌੜੀ ਇਕ ਵਾਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੁੜ ਲਾਈ ਗਈ, ਮੈਂ ਸਮਝਿਆ ਮੇਰੀ ਸਰਕਾਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਪੱਲਾ ਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੀ ਪਲ-ਪਲ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਧੜਕਣ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਥੰਮਣ ਲਗੀ। ਪਰ ਕਿਥੇ। ਸਰਦਾਰ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸ਼ਰਾਬ