ਲਈ ਸੁਆਹ ਦੀ ਮੁੱਠ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਥੋਂ ਰੋਣ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ, ਬਥੇਰਾ ਖਿਆਲ ਕਰਦੀ ਸਾਂ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਸੁਣ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਕੀ ਆਖੇਗਾ, ਪਰ ਇਹ ਦੁੱਖ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕਹਿਣ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਭੈੜਾ ਤੇ ਬਾਹਰਾ ਸੀ। ਉਨਾਂ ਮੁੜ ਬਣਾ ਸਵਾਰ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਮੈਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ, ਤੀਵੀਂ ਰੋ ਕੇ ਸੱਚੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੀ ਪਰਵਾਹ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ ਫੂਹੀ-ਪਿੰਜੀਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਏਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਸਮਝਦੀ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਚੁੱਪ ਹੀ ਕਰਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸੋਂ ਇਹ ਆਸ ਵੀ ਨਿਰਮੂਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।

ਤੁਸਾਂ ਬਲੀਬਰ। ਯਕੀਨ ਜਾਣਨਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲੋਂ ਪਤੀ-ਸਤਿਕਾਰ ਬਿਲਕੁਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਜਮਦੂਤ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਹਾਲਤ ਉਸ ਮੋਤੀ ਵਰਗੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੂਰ ਕਰ ਕੇ ਮੁੜ ਕਿਸੇ ਲੇਸਦਾਰ ਚੀਜ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਅਕਾਰ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਉਸ ਮੇਰੀ ਛੁਟੀ ਹੋਈ ਬਾਂਹ ਮੁੜ ਫੜ ਲਈ। ਮੇਰਾ ਅੰਗ-ਅੰਗ ਭ$ਜ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਕੁਝ ਵੀ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਮੰਜੇ ਨਾਲ ਪੈਰ ਲਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਲ ਖਿਚਿਆ। ਇਕ ਲੋਥ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਟਾਂ ਵਿਚ ਪਈ ਰੋ ਰਹੀ ਸੀ। 'ਹੁਣ ਚੁੱਪ ਵੀ ਕਰ ਮੂੰਹ ਅੱਡਿਆ ਏ। ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਉਤਲਾ ਕਪੜਾ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਭਿੱਜ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੁਕ ਕੇ ਪਰ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵੇਖ ਕੇ ਐਨੀ ਨਫਰਤ ਹੋਈ ਕਿ ਬਾਕੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਉਹ ਵਧਦੀ ਹੀ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਝਟ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਬੁੱਲ ਮੇਰੇ ਬੁੱਲਾਂ ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ । ਉਹ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਨਮਕੀਨ ਹੋ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਦ ਕੁਝ ਕੜਵਾ ਹੀ ਆਇਆ ਹੋਵੇ। ਹੈਰਾਨ ਇਸ ਗਲ ਤੇ ਸਾਂ ਕਿ ਝਟ ਕੁ ਹੋਇਆ ਇਹ ਬਦਬਖਤ ਕੀ ਬਕਦਾ ਸੀ । ਤੇ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਮੂਰਖਤਾ ਤੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਕੀ ਕਰੇਗਾ ਤੇ ਸਿਆਣਪ ਕਿਥੇ ਖਲੋਵੇਗੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਮੇਰੀਆਂ ਗਲ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸੁਆਦ ਮਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਪਰ ਖਾਰ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜੰਮ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਸ ਮੈਨੂੰ ਮੂੰਹ ਧੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਮੈਂ ਹਾਉਕਾ ਲੈ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਮੂੰਹ ਧੋਣ ਦੀ। "ਧੋਂਦੀ ਨਹੀਂ ?' ਉਸ ਅਜਿਹੇ ਕੁਰਖਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਖੂੰਹਦੀ ਜਾਨ ਵੀ ਸਹਿਮ ਗਈ। ਮਜਬੂਰ ਮੈਂ ਗੜਵੀ 'ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਮਾਰ ਕੇ ਨਾਮੁਰਾਦ ਜਿਹਾ ਮੂੰਹ ਚੁੰਨੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਲਿਆ।

'ਰਾਤ ਹਨੇਰੀ ਸੀ, ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜੋਤਾਂ ਜਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੁਝ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਆਪਣੇ ਮੰਜੇ ਤੇ ਗਈ ਉਹ ਕਾਮ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੜਪ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਨੇ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੋਸ਼ ਵੀ ਉਠਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ ਮੇਰੀ ਹਿੱਕ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਇਕ ਬੇਜਾਨ ਜਿਹੀ ਲੋਥ ਨੂੰ ਚੁੰਮ ਚੁੰਮ ਕੇ ਸੁਆਦ ਮਾਨਣ ਲੱਗਾ। ਇਕ ਰੋਣ ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ਹਾਲੇ ਵੀ ਖਾਮੋਸ ਰੋਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚੋਂ ਪਿਆਰ ਦਾ ਨਾਂ ਤੱਕ ਉਡ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੇਰੀ ਸੁਹਾਗ ਰਾਤ ਸੀ, ਜਰਾ ਅੱਗੋਂ ਚੰਗੀ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਨਾ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੇਰਾ ਸਬਰ ਸਾਰੀ ਮਰਦ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਚੀਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਸੀ।