ਦਾ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਸਦਕਾ ਉਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਕੁਲ ਅਠਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੀ । ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਚਮਕਣ ਲਗ ਪਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਵੀ ਹਰ ਕੰਮ ਵਿਚ ਸੁਆਦ ਤੇ ਚਾਅ ਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਉਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਨਿੱਕੀਆਂ ਸੁਆਦ ਬੂੰਦਾਂ ਹੀ ਇਕ ਦਿਨ ਮਿਲ ਕੇ ਦਰਿਆ ਤੇ ਉਸ ਪਿਛੋਂ ਸਾਗਰ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਨਤਾਣੀ ਨਈਆ ਗੋਤੇ ਖਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਮਾਸੂਮ ਚਾਅ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਤੋਂ ਭਾਂਬੜ ਹੋ, ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੇ ਨੂੰ ਝੁਲਸ ਸੁੱਟਣਗੇ। ਨਿੱਕੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਵੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਮੁੜ ਇਨਕਲਾਬ ਨੂੰ ਪੁੱਜ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹੋ ਡਿਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਾਲ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਦੌਰੇ ਨਾਲ ਫਿਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਧੜਕਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿਚ ਫਨਾਹ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਕੇਵਲ ਟੁੱਟ ਭੱਜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਨੂੰ ਲੱਭਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਫਿਰ ਮੇਰੀਆਂ ਰਾਤ ਦਿਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੀਤ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ, ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਿਆ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਖਿੱਚ ਰਹੀਆਂ? ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਮੈਂ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਚਾਲ ਅਧੀਨ ਆਪਣੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਸਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਚਿੜਾਂਦ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਤੋੜ ਸਕੇਗੀ, ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਵਿਸਮਾਦ ਹੋਇਆ ਰਹਾਂਗਾ।

ਅੱਜ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਸੁਹਾਵਣੀ ਸਵੇਰ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਾਦ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਉਠਦੇ ਨੂੰ ਹੀ ਦੋ ਨਿੱਛਾਂ ਆਈਆਂ ਸਨ । ਪ੍ਰਭਾਤ ਵਾਂਗ ਮੇਰੇ ਵੀ ਬੁਲ੍ਹ ਹੱਸੇ। "ਕੀ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਕੋਈ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਨਿੱਛਾਂ ਦਾ ਸਵੇਰੀ ਆਉਣਾ ਤਾਂ ਇਹੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਤੇ ਕੋਈ ਪਿਆਰਾ ਨਹੀਂ, ਮੈਨੂੰ ਕਿਸ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਓਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਚੇਤੇ ਆਇਆ।

'ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਹਰ ਨਿੱਕੇ ਤੋਂ ਨਿੱਕਾ ਅੰਗ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਇਕ ਤਕੜੀ ਖਿੱਚ ਰਖਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਮਾਮੂਲੀ ਕਲੀ ਭੌਰੇ ਦਾ ਦਿਲ ਵਿੰਨ੍ਹਦੀ ਹੈ। ਘੰਡਾ ਰੇੜੀ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਮਿਰਗ ਨੂੰ ਖੀਵਾ ਅਤੇ ਬੱਦਲ ਗੂੰਜਾਂ ਇਕ ਮੋਰ ਨੂੰ ਨਿਰਤ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਕੀ ਫਿਰ ਮੇਰੀ ਨਿਖਰ ਰਹੀ ਜਵਾਨੀ ਕਿਸੇ ਲਈ... ! ਮੇਰੇ ਜਵਾਨ ਭਾਵ ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਸ਼ਰਮਾ ਗਏ। ਸ਼ਰਮ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਜੀਵਨ ਪੂੰਜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀ ਲੁਟਾਂਦੇ ਅਫਸੋਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।

ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਕਿਤੇ ਆਪਣੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਸੀ । ਦਹੀਂ ਪੀ ਕੇ ਮੈਂ ਲੀੜੇ ਪਾਏ। ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਰਸਾਲਾ, ਆਪਣੀ ਨੋਟ ਬੁਕ, ਕਲਮ ਤੇ ਥੈਲਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੈਂ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਿਆ। ਓਦੋਂ ਮੇਰੇ ਹਰ ਕੰਮ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਭੁੱਖੀ ਰੀਝ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਦੋ ਦਿਨ ਲਈ ਹੀ ਬਾਹਰ ਜਾਂ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਮੇਰਾ ਸਬਰ ਇਕ ਦਿਨ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਕੇ ਐਨਾ ਉਤਾਵਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਇਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਤਰਸ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹਨਾ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੋ ਮੀਲ ਤੇ ਸੀ। ਗੱਡੀ ਦੇ ਟਾਈਮ ਤੋਂ ਮੈਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਰਿਆ ਸਾਂ।

ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਦੋ ਮੀਲ ਦੇ ਕੱਚੇ ਸਫਰ ਵਿਚ ਤੁਰ ਕੇ ਬੜਾ ਸੁਆਦ ਲੈਂਦਾ ਸਾਂ। ਜਦ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦਿਲ ਸੁਆਦ ਮਾਨਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਗ ਉਠੇ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਉਸ ਵਿਚ ਹੀ ਇਕ ਅਨੋਖਾ ਅਨੰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਕਈ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਹਿਰਦਿਓਂ ਇਕ ਮੁਸਕਾਣ ਉਠਦੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਪਿਛੇ ਭੌਂ ਕੇ ਹੱਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ, ਅਤੇ ਖ਼ਿਆਲ ਕਰਦਾ ਸਾਂ, ਕੀ ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੈੜਾਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜ ਸਕਦਾ ਹਾਂ? ਫਿਰ ਜਵਾਬ ਦੇਂਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਨਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਮੁੜ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਇਕ ਜਨਮ ਦੀ ਹੋਰ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਦੁਬਾਰਾ ਫਿਰ ਸੋਚਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਜਦ ਸਾਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰ ਚਿੰਨ ਤਕ ਅਪੜਨ ਲਈ ਇਕ ਜਨਮ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਕੁਦਰਤ ਇਕ ਪਲ ਲੰਘੇ ਨੂੰ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਇਵਜ ਵਿਚ ਵੀ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੰਦਗੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਆਦਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਹ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਇਕ ਮੀਲ ਤੇ ਆ ਕੇ ਇਕ ਨਹਿਰ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਹਰਿਆਵਲੇ ਕਿਨਾਰਿਆ ਵਿਚ ਮੰਦ-ਮੰਦ ਵਗਦਾ ਪਾਣੀ ਵੇਖ, ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਓਥੇ ਹੀ ਢੇਰੀ ਹੋ ਜਾਣ ਨੂੰ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਝੱਟ ਆਪਣਾ ਥੈਲਾ ਸੁੱਟ ਕੁਹਣੀ ਪਰਨੇ ਹਰੀ ਘਾਹ ਤੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਜਿਹੜੇ ਪੁਰਸ਼ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਕੇ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਮੈਂ ਅਨੰਦ ਵਿਚ ਖੀਵਾ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਰਿਹਾ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਪਿਛੋਂ ਮੇਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨੇ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਦੀ ਤਰਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵੇਖਿਆ। ਮੈਂ ਜਾਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਉਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਅਫਸੋਸ ! ਅਸੀਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਤੁੱਛ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਆਪਣੇ ਮੌਲਿਕ ਸੁਆਦ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਬੇ-ਦਰਦੀ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਮੇਰੀ ਨਵੀਂ ਮੁਸਕਾਨ ਆਖ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਸੁਆਦ ਕਿਸੇ ਚੀਜ ਵਿਚ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਚਸ਼ਮੇ ਵਾਂਗ ਉਮੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਫਿਰ ਉਠ ਕੇ ਤੁਰ ਪਿਆ । ਹਰ ਖ਼ਿਆਲ ਨਵਾਂ ਹੌਂਸਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਮੁਸਕਾਣ ਉਤਸ਼ਾਹ ਭਰੀ ਕੰਬਣੀ । ਮੈਂ ਰਵਾਂ ਰਵੀ ਵਗਿਆ ਮਤਾ ਗੱਡੀਓਂ ਹੀ ਨਾ ਖੁੰਝ ਜਾਵਾਂ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਮੇਰੇ ਬੜੇ ਮਿੱਤਰ ਸਨ। ਉਮਰ ਪੰਜਾਹ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਗਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਰੋਇਆ ਤੇ ਨੱਚਿਆ ਬੜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਅਨੰਦ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਮਗਨ ਰਹਿੰਦੇ। ਮੈਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਵੜਦਿਆਂ ਨਮਸਤੇ ਕਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮੁਸਕ੍ਰਾਇਆ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਹੱਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 'ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ ਮੁਸਕਰਾਂਦੇ ਹੋ?

'ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਬਾਬੂ ਜੀ। ਤੁਸੀਂ ਬੁੱਢੇ ਹੱਸ ਰਹੇ ਹੋ, ਮੈਂ ਜਵਾਨ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ?'

 'ਹੱਛਾ। ਇਹ ਗੱਲ ਹੈ।

'ਹਾਂ ਜੀ, ਝਿਜਕ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦੀ, ਅਜੇ ਤਾਂ ਹੱਸਣਾ ਹੈ ਹੱਸਣਾ।'

'ਤੇ ਰੋਣਾ ਕਦੋਂ ਹੈ ?

'ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬਾਬੂ ਜੀ ਖਿਆਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਖਿਆ।

'ਤਦ ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਖ਼ਿਆਲ ਵਿਚ ਭਗਤੀ ਭਾਵ ਨਾਲ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ?'

'ਹਾਂ ਭਗਤੀ ਦਵੈਤਵਾਦ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਕੇਵਲ ਇਕ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਹੀ ਜਣਾਇਕ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਨਹੀਂ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਸਦੇ ਹਨ।

ਇਕ ਆਦਮੀ ਬਾਹਰੋਂ ਹਫਿਆ ਹੋਇਆ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, 'ਜੀ ਬਾਬੂ ਜੀ। ਗੱਡੀ ਕਿੰਨੇ ਬਜੇ ਆਊ ਜੀ?'

'ਬਸ ਆਉਣ ਹੀ ਵਾਲੀ ਹੈ।

'ਫੇਰ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਟਿਕਟ ਦੇਣ ਦੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਕਰ ਦਿਓ। ਉਸ ਗਰੀਬ ਜਿਹਾ ਬਣਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

'ਲਿਆ ਫੜਾ ਪੈਸੇ ।' ਬਾਬੂ ਜੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਨ। ਉਹ ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਟਿਕਟ ਦੇਣ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਰਿਸਾਲਾ ਹੱਥ ਦੀ ਸੈਨਤ ਨਾਲ ਮੰਗਿਆ, ਮੈਂ ਮੇਜ਼ ਅੱਗੇ ਪਏ ਰਸਾਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਵਲ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬੂ ਜੀ ਆ ਕੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਫਿਰ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਮੇਰੀਆਂ ਠੋਸ ਦਲੀਲਾਂ ਅਗੇ ਬਾਬੂ ਜੀ ਦੀ ਕੋਈ ਪੇਸ਼ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਮੈਨੂੰ ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਯੁਵਤੀ ਮੇਰੀਆਂ ਕਹੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਰਿਸਾਲੇ ਤੇ ਫਿਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕੱਖ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਈ ਵਾਰੀ ਰਸਾਲੇ ਦੀ ਕੰਨੀ ਨੀਵੀਂ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਵੀ ਲੈਂਦੀ ਸੀ । ਸਾਇਦ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਚੋਰੀ ਵੇਖਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਸੀ, ਪਰ ਲੋਕ-ਲਾਜ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਡਰ ਪਰਦੇ ਦੀ ਓਟ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਬਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਇਕ ਗੱਲ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਨਿਸਚਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਸੁਹਿਰਦ ਕੁੜੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਹਮਦਰਦ ਦਿਲ ਹੈ, ਕੋਈ ਗੁੱਝੀ ਜਿਹੀ ਭੁੱਖ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਹਰ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ।

ਬਾਬੂ ਜੀ ਨੇ ਉਧਰੋਂ ਮੁੜਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 'ਤੁਹਾਡਾ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਵੀ ਨਿਸ਼ਚਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।' ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਹੱਸ ਪਏ।

ਇਕ ਕੁਲੀ ਅੰਦਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਕਿਹਾ, 'ਬਾਬੂ ਜੀ! ਗੱਡੀ ਸਿਗਨਲ ਛੱਡ ਆਈ।

ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ। ਸੁੰਦਰੀ ਨੇ ਮੇਰਾ ਰਸਾਲਾ ਫੜਾਂਦਿਆਂ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, 'ਤੁਸੀਂ ਸਫਰ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'ਤੁਸਾਂ ਆਪ ਪੜ੍ਹਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ?'

 'ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਜੋ ਕੁਝ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਲਵਾਂਗਾ।

'ਸ਼ੁਕਰੀਆ।'

ਅਸੀਂ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹੇ। ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਸੋਹਣੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਸਫਰ ਕਰਾਂ, ਹਾਣ ਪਿਆਰਾ। ਕੀ ਪਤਾ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਵੀ ਇਕ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਹੀ ਰਲ ਬਹਿਣ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਅਸੀਂ ਝਿਜਕ ਅਧੀਨ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਕਹਿ ਸਕੇ।

ਅਗਲੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਇੰਜਣ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਲਈ ਆਮ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਖਲੋਤਾ। ਮੈਂ ਉਤਰ ਕੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਫਿਰਨ ਲਗ ਪਿਆ। ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਚਿਣੇ ਪੱਥਰ ਵੇਖ ਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੀ ਕਰੜੀ ਮਿਹਨਤ ਹਉਂਕੇ ਭਰਦੀ ਜਾਪੀ। ਮੇਰੇ ਤਰਸ ਰਹੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਝਰਣ-ਝਰਣ' ਫਿਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਸਾਂ, ਦੁਨੀਆ ਤੱਕੜੇ ਮਾੜੇ ਦੀ ਜੰਗ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਇਨਸਾਫ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ।

ਉਦੋਂ ਹੀ ਇੰਜਨ ਨੇ ਸੀਟੀ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਤੁਰਨ ਲਈ ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ ਹਿੱਲੀ। ਮੈਂ ਝੱਟ ਜਿਹੜਾ ਡੱਬਾ ਅੱਗੇ ਆਇਆ, ਉਸ ਵਿਚ ਹੀ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਅੱਗੇ ਓਹੀ ਸੁੰਦਰੀ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਬੇ-ਮਲੂਮ ਜਿਹਾ ਮੁਸਕ੍ਰਾਈ। ਪਰ ਮੈਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ। ਖ਼ਿਆਲ ਕਰਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਇਸ ਸੁੰਦਰੀ ਦੇ ਦਿਲ ਜ਼ਰੂਰ ਸ਼ੱਕ ਪੈ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਪਰ ਉਸ ਕਿਹਾ, 'ਆਓ ਨਾ, ਬੈਠੋ?

ਉਸ ਦੇ ਕਹੇ ਹੋਏ ਸ਼ਬਦ ਬੜੇ ਮਿੱਠੇ ਸਨ, ਮੈਂ ਬਹਿੰਦਿਆਂ ਉਸ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਹਾਲੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਅੰਦਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ-ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੰਦ-ਮੰਦ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਦੇਖ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਖ਼ਿਆਲ ਭੁਲਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਕੁੜੀ ਦੀ ਬੋਲ ਚਾਲ ਤੋਂ ਮੈਂ ਖ਼ਿਆਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਿਆਣੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੈ। ਉਸ ਰੁਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਤੁਹਾਡੇ ਖ਼ਿਆਲ ਬੜੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹਨ।

'ਪਵਿੱਤਰ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਮਨ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਦੀ ਲੰਘੀ ਹਰ ਚੀਜ ਉਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰੰਗੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।'

 'ਤੁਹਾਡੀ ਹਰ ਗੱਲ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ।'

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਲੱਜਾ ਨਾਲ ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਲਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੈਂਡਲ ਵੇਖਣ ਲਗ ਪਿਆ, ਜਿਹੜੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਗੋਰੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਚਿੱਟੀ ਸਾੜੀ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਸਜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਮੁੜ ਪੁੱਛਿਆ, 'ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਇਰ ਵੀ ਹੋ?'

'ਐਵੇਂ ਕਦੇ ਟੁੱਟੇ ਫੁਟੇ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।

'ਐਨੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਐਨੇ ਗੁਣ ਕਿਵੇਂ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਵੀ ਹੋਣਾ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਚੇਟਕ ਤੇ ਫਲਾਸਫਰ। ਮੈਂ ਤੇ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਇਕ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਹੀ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ।

 'ਹੈਰਾਨੀ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦੀ; ਸਭ ਹੈਰਾਨੀਆਂ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਰਗੇ ਭਰਮ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਮਨ ਐਨੇ ਛੋਟੇ ਤੇ ਦਿਮਾਗ ਐਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਹਰ ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਇਕ ਹੈਰਾਨੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

'ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸਿਆਣਪ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਆਖਣ ਵਿਚ ਵੀ ਝਿਜਕ ਨਹੀਂ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੀ ਕਿ ਅੱਜ ਅਸਲੀਅਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਗਿਆ ਆਦਮੀ ਡਿੱਠਾ ਹੈ।

'ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਸੱਚ ਹੈ।