ਦੁਖ ਭੁੱਬਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਡਿਗ ਪਏ ਜਬਾਨੀ ਮੈਥੋਂ ਕੁਝ ਵੀ ਦਸਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ।

ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਮੈਂ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ 'ਪਿਤਾ ਜੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਕੇ ਜਾਣਾ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰਿਆ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ, ਮੈਂ ਪਾਲ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਂਨਾ ਚਿਰ ਨਹੀਂ ਘੱਲਣਾ, ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਨਾ ਦੇਵੋ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਰਗਾ ਹੀ ਸਮਝੋਂਗੇ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਧੀ ਕੋਹ ਕੋਹ ਹਲਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤੀ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਧੀਆਂ ਵਾਲੇ ਹੋ। ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਹਿਲਾਣ ਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਖਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੰਦਲ ਪੈ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਤੁਹਾਡੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੈ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਚਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

'ਅਸੀਂ ਤਲਵੰਡੀ ਆ ਗਏ। ਪੰਦਰਾਂ ਵੀਹ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਬੁਖ਼ਾਰ ਵਲੋਂ ਅਰਾਮ ਆਇਆ, ਜਿਹੜੀ ਵੀ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਆ ਕੇ ਵੇਖੇ, ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਉਂਗਲ ਪਾ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਏ, 'ਕੁੜੇ ਪਾਲ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਕੁੜੇ ਤੂੰ ਤੇ ਕਾਲੀ ਭੂਤ ਹੋ ਗਈ।' ਕਮਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸਭ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦੀ ਰਹੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਮੈਂ ਬੜਾ ਸੁਖੀ ਸਾਂ, ਪਰ ਇਸ ਕੁੜੀ ਨੇ...।' ਅੱਗੋਂ ਉਹ ਕੁਝ ਨਾ ਆਖ ਸਕੇ। ਮੈਂ ਸਮਝਿਆ, ਸਾਡੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੁੜੀ ਮਾਂ ਬਾਪ ਲਈ ਉਹ ਨਾਸੂਰ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਦਿਲ ਤੇ ਪਿਆ ਸਦਾ ਚੀਸਾਂ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਧੀਆਂ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਇਕ ਲਾਹਨਤ ਹੈ। ਕਾਸ਼ ! ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਧੀ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਦਾ ਵੈਰੀ ਭਾਵੇਂ ਇਕ ਹੋਰ ਵਧ ਜਾਵੇ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੌਕਰੀ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਿਛੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਦੀ ਸਾਰੋਂ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਮੰਗਣੀ ਹੋ ਗਈ ਏ। ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਪਿਛੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬਿਰਛ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁੱਕ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਵੀ ਮਾਂ ਬਾਪ ਲਈ ਜ਼ਹਿਮਤ ਬਣੀ ਰਹਿਣਾ ਚੰਗਾ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸੇਵਾਦਾਰਨੀਆਂ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਹੁਣ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਵੀ ਇਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਮੇਰੀ ਜੀਵਨ ਵਿਥਿਆ।'

ਚੁੱਪ ਨੇ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਜਿੰਦਰਾ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਅਫਸੋਸ ਵਿਚ ਡੂੰਘਾ ਧਸ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਆਖ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਹੱਦੋਂ ਵਧ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਸਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਹੀ ਸਕੇ ਭਰਾ ਨੇ ਪਾਲ ਨਾਲ ਇਹ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ।

5

ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਆਪਣਾ ਤੇਜ ਥੋੜ੍ਹਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਓਦੋਂ ਮੈਂ ਪਾਲ ਨੂੰ ਤਲਵੰਡੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤਕ ਛੱਡ ਆਇਆ। ਉਹ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਇਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁੰਝਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਸਿਰ ਤੋੜ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਪਰ ਇਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਗੁੱਥੀ ਵੀ ਸੁਲਝਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਹੀ।