'ਕੀ ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਰਖਦਾ ਏ?

'ਚਾਹੇ ਕੁਝ ਹੋਵੇ ਮੈਂ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ।‘

‘ਬਹੁਤ ਹੱਛਾ! ਸ਼ਾਬਾਸ਼! ਤੈਨੂੰ ਕਾਕਾ ਕੋਈ ਹਰਜ਼-ਵਰਜ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਤੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਬੇਫਿਕਰ ਰਹਿ।'

'ਬਹੁਤ ਹਛਾ ਜਨਾਬ!'

ਏਨੀ ਆਖ ਮੈਂ ਅੰਦਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਅਗੋਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।

'ਇਕ ਪਾਸੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਾਮੂਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦੋਹਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਚੁਣ ਲਵੋ।

'ਅਸੀਂ ਪੰਜ ਚਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਮਰਾਂਗੇ।' ਦੂਜਾ ਫੌਜੀ ਬੋਲਿਆ।

'ਪਰ ਦਿਲਬਾਰਿਆ। ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਿੰਡ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ?' ਮੈਂ ਦਿਲਬਾਰੇ ਦੀ ਰਫਲ ਫੜ ਲਈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੂਜੇ ਫੌਜੀ ਦੀ ਰਫਲ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾ ਲਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਦਿਲਬਾਰਾ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੋੜੇਗਾ। ਦਿਲਬਾਰੇ ਦੇ ਆਖਣ ਉਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਨੇ ਵੀ ਰਫਲ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਦੋਵੇਂ ਰਫਲਾਂ ਇਨਸਪੈਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਅਗੇ ਲਿਆ ਸੁੱਟੀਆਂ।

'ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਕਾਕਾ! ਸ਼ਾਬਾਸ਼! ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ।

ਦੋਵੇਂ ਫ਼ੌਜੀ ਬਾਹਰ ਲੈ ਆਂਦੇ। ਝਟਪਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥਕੜੀਆਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਆਦਿ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਰ ਲਈਆਂ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਸਾਹਿਬ ਛਤ ਉਤੇ ਸਨ । ਉਹ ਵੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਸਮੇਤ ਥੱਲੇ ਆ ਉੱਤਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰਾ ਵੀ ਨਾਂ ਨੋਟ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਾਰੇ ਘਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ। ਨਾਜਾਇਜ਼ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਾਬੂ ਕਰ ਕੇ ਸਾਰੇ ਓਥੋਂ ਚਲ ਪਏ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਡਿਪਟੀ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਮੈਂ ਸੁਭਾਵਕ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, 'ਕੀ ਉਸ ਦਾ ਆਉਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ?' ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਵਾਂਢੇ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਕਈ ਕਈ ਦਿਨ ਬਾਹਰ ਲਾ ਆਉਂਦਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਵੀ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਸਪਸ਼ਟ ਮਤਲਬ ਇਹ ਸੀ ਜੇ ਉਹ ਕਲ੍ਹ ਨੂੰ ਨਾ ਆਇਆ, ਉਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਸੁਪਰਡੰਟ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਸ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਕੱਢੇ। ਮੁੜ ਭਰਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਆਖਣ ਲਗੇ, 'ਇਹ ਹੁਕਮ ਹੈ ? ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਇਹ ਨਾ ਆਇਆ ਕਿ ਮਜਬੂਰੀ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਹੁਕਮ ਕਿਉਂ ਕਰ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮੁਕਦੀ ਗੱਲ ਡਿਪਟੀ ਸਾਹਿਬ ਹੋਰਾਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਸਿਲੇ ਵਿਚ ਇਕ ਠਾਣੇ ਦੀ ਹਵਾਲਾਤ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੱਸਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲੋਂ ਪਤਾ ਲਗ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਕਿ ਸਚਾਈ ਦੀ ਕਦਰ ਜ਼ਮਾਨਾ ਤੇ ਵੇਲੇ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਫ਼ਵਾਹ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਫਿਰ ਗਈ । ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੱਦੋਂ ਵਧ ਅਫਸੋਸ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਇਸ ਮਾਮੂਲੀ