ਤਕਲੀਫ ਨੂੰ ਇਕ ਦਲੇਰੀ ਵਿਚ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਇਹ ਮੁੱਢ ਹੈ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਦਾ । ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ ਢਾਲ ਹੀ ਲੋਕ ਪੀੜ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਵਿਚ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਅਫਸੋਸ ਹੀ ਕੀ ਹੋਣਾ ਸੀ।

ਮੇਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਛੁਡਾਣ ਦੇ ਯਤਨ ਆਰੰਭ ਦਿੱਤੇ। ਮੈਨੂੰ ਡੀਫੈਂਸ ਔਫ ਇੰਡੀਆ ਰੂਲਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹਵਾਲਾਤ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਂਦੀ ਕਿ ਮੈਂ ਫੜਿਆ ਕਿਸ ਜੁਰਮ ਵਿਚ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਇਖਲਾਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਫਰਜ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਮੌਤ ਨਾਲ ਲੜਿਆ ਹਾਂ। ਹਵਾਲਾਤ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਵੀ ਮੈਂ ਇਹ ਸੌਦਾ ਸਸਤਾ ਹੀ ਸਮਝਿਆ। ਮੈਂ ਕਈਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦੇ ਬਚਾਣ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਬਣਿਆ। ਉਸ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਫ਼ਤਹ ਮਿਲ ਚੁੱਕੀ ਸੀ । ਹੁਣ ਜੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੁਖ ਤਕਲੀਫ ਆ ਗਈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਮਸਤਾਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਡਿਪਟੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਗਰੂਰ ਤੇ ਰੋਹਬ ਪਾਰੇ ਦੀ ਆਖਰੀ ਚੋਟੀ ਤੇ ਪੁਜਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਮੇਰਾ ਅਭਿਮਾਨ ਕੁਚਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਮੇਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਝੁਕਿਆ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਮੇਰਾ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿਹਰਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਡਿਪਟੀ ਸਾਹਿਬ ਖ਼ੁਦ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਭਾਰੇ ਦੇਸੀ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਇਕ ਜ਼ਿੰਦਾ ਦਿਲ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਸੱਚੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦੇਣ ਲਈ ਤੁਰੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਥਾਣੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਚੰਗੀ ਵਾਕਫ਼ੀ ਹੋ ਗਈ। ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਆਦਮੀ ਮੈਨੂੰ ਹਰ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਚਿੱਤ ਵੇਖਦਾ ਸੀ । ਵਾਕਫ਼ੀਆਂ ਹੀ ਇਕ ਦਿਨ ਨਿੱਗਰ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀਆ ਹਨ। ਪ੍ਰਸੰਨ ਰਹਿਣ ਦਾ ਏਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ, ਜੋ ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਰ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਅੰਦਰੋਂ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਹਾਂ ਤੇ ਇਕ ਭਲੇ ਕੰਮ ਸਦਕਾ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਹਵਾ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਅੰਦਰ ਬੜਾ ਸੋਹਣਾ ਗਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ । ਮੇਰਾ ਗੌਣਾ ਸਾਰੇ ਸਿਪਾਹੀ ਘੜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਤੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਸੁਣਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਵਾਰਸ ਦੀ ਹੀਰ ਨੂੰ ਜਦ ਚੰਗੀ ਸੁਰ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਬੈਠੇ ਸਿਰ ਹਿਲਾਣ ਲਗ ਪੈਂਦੇ। ਮੇਰੇ ਅੱਗੇ ਕਈ ਸੁਆਲ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ, ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਤਸੱਲੀ ਦੇਂਦਾ ਸਾਂ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਵੀ ਮੇਰੀ ਕਾਫ਼ੀ ਇੱਜਤ ਕਰਨ ਲਗ ਪਏ। ਕਈਆਂ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨੱਬੇ ਫੀਸਦੀ ਝੂਠ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਮੈਥੋਂ ਥਾਣੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਲਿਖ ਕੇ ਪੁਛਦੇ, 'ਕਿਉਂ ਗਿਆਨੀ ਠੀਕ ਹੈ ' ਮੈਂ' ਕਹਿ ਦੇਂਦਾ ਸਾਂ, 'ਜੋ ਤੁਸੀ ਲਿਖ ਦੇਵੋ, ਉਹ ਸਭ ਠੀਕ ਹੀ ਠੀਕ ਹੈ।

ਇਕ ਵਾਰ ਡਿਪਟੀ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹਵਾਲਾਤ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਖੜ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗੇ, 'ਕਿਉਂ ਦਮਾਗ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ।' ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ। ਜਨਾਬ ਨਾਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣਾ ਰੋਹਬ ਕੱਢ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਿਲਕੁਲ ਬਾਹਰ ਸਤੂਨ ਵਾਂਗ ਆਕੜੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੱਟ ਵੱਜੀ। ਇਸ ਡਿਪਟੀ ਦੀ ਬਾਹਰ ਸਾਰੇ ਬੜੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਹਰਤ ਸੀ। ਪਰ ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਨਾ ਆਇਆ ਕਿ ਕਦੇ ਗੁਲਾਮ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪੋਲੀਸ ਅਫ਼ਸਰ ਵੀ ਮਹਾਤਮਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।