ਚੱਪੂ ਤੋੜ ਲਏ ਹੋਣ ਅਤੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਠ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ ਅਸਹਾਰ ਸੱਟ ਮਾਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸਾਂ।

ਮੈਂ ਪਾਲ ਤੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗ ਲਵਾਂਗਾ। ਪਰ ਕੀ ਪਤਾ ਦਿਲ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਖ਼ਿਮਾਂ ਸਰੇਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜ ਸਕੇ ਜਾਂ ਨਾ। ਹਾਏ ਕਿਸਮਤ! ਪੱਤ੍ਰਕਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੋਵੇਗਾ ਮੈਂ ਬੇ-ਹੱਦ ਬੁਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ ਗਿਲਾ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਮਰਦ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਅਸਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣ ਸਕਦਾ। ਸ਼ੱਕੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਜੋ ਉਹ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰੇ ਤੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਲਖ਼ । ਕੀ ਮੈਂ ਚਿੱਠੀ ਡਾਕ ਵਿਚ ਜਾਣੋ ਰੋਕ ਦੇਵਾਂ, ਪਰ ਫ਼ਜੂਲ ਡਾਕ ਤੁਰ ਗਈ ਹੈ, ਮੈਂ ਬੇ-ਅਰਥ ਪਛਤਾਵੇ ਵਿਚ ਤੜਪਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ-ਪੱਤ੍ਰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ ਭੁਲੇਖੇ ਪ੍ਰਗਟ ਸਚਾਈ ਨੇ ਨਿਕੰਮੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਮੈਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਵਾਂਗ ਕਾਲਾ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਪਿਆਰ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਨੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਅਸਲੋਂ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਇਸ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਕਿ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਰੋਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ ਵੀ ਰੋਇਆ ਸਾਂ, ਪਰ ਭੁਲੇਖੇ ਦਾ ਰੋਣ ਹਕੀਕਤ-ਹੀਣ ਗੌਰਵਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਕ ਪਾਕ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਗੁਨਾਹਾਂ ਲਿਬੜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ ਕੇ ਨਿਢਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਮੇਰੇ ਸੁਪਨੇ ਇਸ ਕਿਆਸ ਤੋਂ ਬੇ-ਖ਼ਬਰ ਸਨ ਕਿ ਪਾਲ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਐਨਾ ਨਿਰਮਲ ਤੇ ਪ੍ਰੀਤ ਬਾਰੇ ਐਨੀ ਉੱਚੀ ਭਾਵਨਾ ਰਖਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੱਚਮੁਚ ਮਰਦ ਇਸਤਰੀ ਹਿਰਦੇ ਤੋਂ ਸਦੀਆਂ ਦੂਰ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਬੇਕਰਾਰੀ ਤੇ ਚਿੱਤ ਤਕਲੀਫ਼ ਭੋਰਾ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਹੀ। ਮੈਂ ਪਾਲ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾ ਜੇਬ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਬਗੀਚੇ ਵਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਸ਼ਾਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਜਾਂ ਸੂਰਜ ਧਰਤੀ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕੰਦਰ ਵਿਚ ਥੱਕੇ ਰਾਹੀ ਵਾਂਗ ਡਿਗ ਪੈਣ ਲਈ ਆਸਰਾ ਲੋੜਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਥੱਕਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ, ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੋਂ ਟੁਟਿਆ ਪਿਆ ਸਾਂ। ਸੂਰਜ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਦਸ ਘੰਟੇ ਸੌਂ ਜਾਵੇਗਾ, ਪਰ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਕਿਵੇਂ ਲੁਛਦਾ ਰਹਾਂਗਾ । ਐਨ ਓਸੇ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਤੋਂ ਫੁਰਮਾਇਆ :-

'ਇਕ ਮਸਤਾਨਾ ਆਤਮ-ਸਿਮਰਨ ਹੀ ਅਨੰਦ ਹੈ।

ਗੁਰੂਦੇਵ ਨੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਜੀਵਨ ਜੋਗ ਬਣਾਇਆ। ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਚਾਨਣ ਜੋਤ ਭਰੀ ਤਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਭਲੇ ਬੁਰੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਸਕਾਂ। ਪਾਲ ਨਿਰੋਲ ਰੂਹ ਬਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ ਜਾਂ ਇਉਂ ਕਹੋ ਮਰਦ ਸਰੀਰ ਪਹਿਲੋਂ ਮੁਰਦੇ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਸੀ, ਔਰਤ ਰੂਹ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ ਤੇ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਜਿੰਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਮਰਦ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ ਔਰਤ ਤੋਂ ਪਰੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਅਤਿ ਨੇੜੇ ਹੋਇਆ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਹੈ।

ਹਰ ਆਦਮੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਸੁੱਖ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਤੋਂ ਵਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ੀ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਹਾਂ, ਕਦੇ ਕਦੇ ਸੱਚੀ ਮੰਗ-ਭਾਵਨਾ ਉਸ ਲਈ ਅਮਲ ਪ੍ਰੇਰਕ ਜਰੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਭੂ