ਕੰਮ ਧੰਦਾ ਕਰੀ ਲੱਗਾ। ਮੈਂ ਬੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੀ।"

"ਫਿਰੀ ਕੇ ਹੋਇਆ?" ਸਰਪੰਚ ਸਮੇਤ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਹੈਰਾਨੀ ਤੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਧ ਗਈ ਸੀ। ਕਮਲ ਦੀ ਗਾਥਾ ਸੁਣ ਕੇ।

"ਇਨੀ ਮਿਨੂ ਸਬੇਰੇ ਮੂੰਹ ਅਨੇਰੇ ਧਾਰੇ ਆਲੀ ਬੜੀ (ਬੋਹੜ) ਹੇਠਾਂ ਪੁੱਜਣ ਨੂੰ ਗਲਾਇਆ ਹਾ। ਜਿਸਨੇ ਮੈਂ ਉਥੇ ਪੁੱਜੀ ਏਹ ਮਿਨੂ ਨਿਹਾਲਾ ਦਾ ਹਾ। ਅਸੀਂ ਖੰਡ-ਖੰਡ ਚਲੀ ਕੇ, ਪੈਦਲ ਈ ਤਲਬਾੜੇ ਪੁੱਜੀਗੇ ਹੈ। ਫਿਰੀ ਉੱਥੋਂ ਬਸ ਫੜੀਕੋ ਮਿੰਨ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰੇ ਨੂੰ ਲੇਈ ਗੋਆ ਹਾ।"

"ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਹਿਰ ?" ਸਰਪੰਚ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਜਾਨਣ ਦੀ ਕਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।

"ਮਿਨੂ ਨੌਏਂ ਦਾ ਨੀ ਪਤਾ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਪੇਲੀ ਬਾਰੀਆ ਕਿਸੇ ਸ਼ੈਹਰੇ ਨੂੰ ਗਈ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਹੋਸ਼ਾ ਵਿਚ।"

"ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਈ ਕੇ ਫਿਰੀ ਕੇ ਕੀਤਾ?'"

"ਇਨੀ ਮਿਨੂ ਹਸਪਤਾਲੇ ਬਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਾਈ ਦਿੱਤਾ ਹਾ। ਉੱਥੇ ਡਾਗਧਰੇ ਨੂੰ ਗਲਾਈ ਕੇ ਇਨੀ ਮੇਰਾ ਬੱਚਾ ਕਢਾਈ ਤਾ ਹਾ। ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਉੱਥੇ ਰੱਖੀ ਕੇ ਮਿੰਨੂ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਲੇਈ ਗਿਆ ਹਾ। ਉੱਥੇ ਬੀ ਏਹ ਦੋ ਕੁ ਦਿਨ ਰੇਹਾ ਤੇ ਫਿਰੀ ਏਹ ਗਲਾਈ ਕੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਬਖਰੇ ਮਕਾਨ ਤੇ ਕੰਮ ਧੰਦੇ ਦਾ ਇੰਤਜਾਮ ਕਰੀ ਕੇ ਛੇਤੀ ਔਂਗਾ ਤੂੰ ਉਨੇ ਦਿਨ ਇਥੇ ਈ ਰੇਹ। ਹਫਤੇ ਕੁ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਫਿਰੀ ਆਈ ਗੋਆ ਹਾ ਗਲਾਦਾ ਚਲ ਚਲੀਏ, ਸਾਰਾ ਇਤਜਾਮ ਹੋਈ ਗਿਆ।"

"ਫਿਰੀ ਕੁੱਥੇ ਲਈ ਗੇਆ ਹਾ ਤਿੰਨ੍ਹ, ਕੋਈ ਚੇਤਾ ਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ?"

"ਨਾਂ ਤਾ ਨੀ ਚੇਤਾ, ਉਸ ਪਿੰਡ ਕੰਨੀ ਦਰਿਆ ਬਗਦਾ ਹਾਂ। ਪਧਰਾ ਇਲਾਕਾ ਹਾ, ਪੱਕੇ ਘਰ ਹੋ। ਸੜਕਾ ਬੀ। ਖਰੇ ਖਾਂਦੇ ਪੀਂਦੇ ਲੋਕ ਲਗਦੇ ਹੋ। ਉੱਥੇ ਮਿੰਨੂ ਇਕ ਘਰ ਛਡੀ ਕੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ, ਅਖੇ ਮੈਂ ਕੰਮੇ 'ਤੇ ਚੱਲਾਂ। ਇਹ ਫਿਰੀ ਮੁੜੀ ਕੇ ਨੀ ਆਇਆ ਹਾਂ।"

"ਹੱਛਾ ਵਿਰੀ ਕੇ ਹੋਇਆ?" ਸਰਪੰਚ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਜਿਵੇਂ ਸਾਹ ਰੋਕ ਕੇ ਕਮਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਰਹੇ ਸਨ।

"ਉਸ ਘਰ ਦੇ ਲੋਕ ਬੜੇ ਈ ਮਾੜੇ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਘਰੇ ਦੀ ਕੱਢੀ ਸ਼ਰਾਬ ਬੇਚਦੇ। ਰਾਤੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ, ਰੋਜ਼ ਨਵੇਂ ਬੰਦੇ ਔਂਦੇ। ਮਿੰਨੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੌਣ ਨੂੰ ਗਲਾਂਦੇ। ਮੈਂ ਨਾ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਮਿੰਨ੍ਹ ਕੁਟਾਪਾ ਚਾੜ੍ਹਦੇ। ਜਬਰਦਸਤੀ ਕਰਦੇ। ਮਿੰਨੂ ਬੀ ਬਦੋਬਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪਿਉਂਦੇ। ਮੈਂ ਮਾਨ੍ਹੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਨੇ ਗਲਾਇਆ ਹਾ, ਉਣ ਨੀ ਔਣਾ ਮਾਨ੍ਹੇ ਨੇ, ਉਹ ਤੇਰੇ ਬੱਟੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਲੇਈ ਗਿਆ।"

ਉੱਥੇ ਬੈਠਿਆਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੰਦਾਂ ਹੇਠ ਉਂਗਲਾਂ ਦੱਬ ਲਈਆਂ ਸਨ. ਕਮਲ ਦੀ ਦਰਦ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ। ਉਹ ਸੁੰਨ ਵੱਟੇ ਹੋਏ ਕਮਲ ਵੱਲ ਵੇਖਦੇ ਪਏ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਕਹਾਣੀ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ