ਸਲਾਈ ਸੁਰਮੇ ਦੀ ਪਾ ਲਈ। ਅੱਖ ਵਿਚ ਸੁਰਮੇ ਦੀ ਸਲਾਈ ਲੱਗਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ ਕਿ ਮੁੰਡਾ ਦੋਹਾਂ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਸੱਚ-ਝੂਠ ਨੂੰ ਤਰਕ-ਤਰਾਜੂ-ਤੋਲਣ ਦੀ ਉਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਜਾਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਮੈਂ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚਲਾ ਲਾਲਚ ਕੁਝ ਘਟਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਵੀ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕੇਤੂਹਲ ਜਾਂ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵੱਸ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਵੀ ਇਵੇਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਲਾਲਚ ਜਾਂ ਲੋਭ ਨਾਮ ਦੀ ਕਿਸੇ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੇਖ ਜਾਂ ਪਛਾਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਸਾਂ।

ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਇਹ ਵੀ ਆ ਖਲੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਭ ਦੀ ਹੋਂਦ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਮੇਰਾ ਉੱਤਰ ਠੀਕ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ? ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰ ਜਰੂਰ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੂਰ ਖਲੋ ਕੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀ ਝੰਗੀ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਉਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਬੰਗੀ ਤਾਂ ਦਿੱਸਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਕੱਲਾ ਇਕੱਲਾ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦਾ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਕ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਿਚ ਇਉਂ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ "ਜੰਗਲ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦੇ।" ਜੇ ਕਿਸੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਰੁੱਖ ਤਾਂ ਵੇਖ ਸਕਾਂਗੇ ਪਤ ਜੰਗਲ ਜਾਂ ਝੰਗੀ ਦਾ ਲਗਭਗ ਸਮੂਲਚਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਰ ਕੇ ਵੇਖਣ ਪਰਖਣ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਅਸੀਂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਸਮੁੱਚੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉਵੇਂ ਹੀ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਵੇਖੀਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਇਕ ਅਤਿਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਭਾਵ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡਰ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਤੀਰਾ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਲੇ-ਜੁਲੇ ਭਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਉਪਜੇ ਵਤੀਰੇ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਿਹਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੱਗ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਵਤੀਰੇ ਦਾ ਉੱਤਰ ਵਤੀਰੇ ਰਾਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ। ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਵਤੀਰੇ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ ਦੇ ਏਨਾ ਨੇੜੇ ਜਾਣਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੱਚਾ 'ਵਤੀਰਾ' ਜਾਂ ਵਤੀਰੇ ਦਾ ਕਰਤਾ (ਮਨੁੱਖ) ਸਾਡੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਦੂਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਅਸੀਂ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਤੀਰਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੱਗ ਬਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਕ ਮੁਹਾਵਰਾ ਹੈ, "ਯਾਰ ਦੀ ਯਾਰੀ ਵੱਲ ਜਾਓ, ਉਸਦੇ ਐਥਾਂ ਵੱਲ ਨਾ ਵੇਖੋ।"

ਲੋਭ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਇਕੱਲੀ ਕਿਸੇ ਵਤੀਰੇ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ। ਇਹ ਸਦਾ ਹੀ ਦੂਜੀਆਂ ਪਰਵਿਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ