ਸਾਹਿਤ ਸਿਧਾਂਤ ਅਜੇ ਅਸਾਂ ਉਸਾਰਨਾ ਹੈ । ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਵੱਖਰਿਆਂ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਇਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸ਼ਰਤ ਹੈ। ⁴² ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਨਿਭਾਉ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਾਠਕ ਦੇ ਰਚਨਾ ਉਪਰੰਤ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਵਿਚਾਰ ਜੋ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪਾਠਕ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਂ ਸਮਾਜਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਿਰਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਉੱਤਰ ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਵਿਚ ਹੋਵੇਗਾ ਸਾਹਿਤ ਦੁਆਰਾ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜ ਜਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਭਾਵ ਨਿਸ਼ਪਾਦਨ (Performance) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਯੋਗਤਾ (Competence) ਦੀ ਨਿਰਖ ਪਰਖ ਵੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।"43

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਬੁਰਜੁਆ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨਿਰੋਲ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਯੋਗਤਾ, ਨਿਭਾਉ. ਗਿਆਨ, ਆਨੰਦ, ਸੁਹਜ, ਸੰਰਚਨਾ ਆਦਿ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਕਰਕੇ ਇਕੱਲੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੀਕ ਘਟਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਕੁਝ ਆਲੋਚਕ ਇਸ ਦੇ ਵਿਵਧ ਪਾਸਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪ੍ਰਬੰਧਾ ਨੂੰ ਇਕਹਿਰੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਇਕ ਬੰਦ ਸੰਰਚਨਾ ਮੰਨ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸਗੋਂ ਚਿਹਨਕਾਰੀ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਿਕਤਾ (Productivity) ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸਰੋਕਾਰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ-ਵਿਹਾਰ ਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਆਰਥਕ ਬਣਤਰ ਦੇ ਅੰਤਰ-ਵਿਰੋਧਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧਾ ਦੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਅੰਗ ਮੰਨ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਉਲੀਕਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਨਿਰਪੱਖ ਜਾਂ ਨਿਰਲੇਪ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਸਨ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਸਗੋਂ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਤੁਰ ਰਹੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।"⁴⁴

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਇਕੱਲਾ ਕਾਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾ ਰਹਿ ਕੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਜਮਾਤੀ ਵੰਡ ਅੰਦਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਗ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਵੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨਿਰਪੇਖ ਜਾਂ ਵੱਖਰਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅੰਤਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਸਮਾਜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਚ ਕੋਈ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ, ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਦੂਜੇ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਤਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਇਕ ਸਮਾਜਕ ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਗਿਆਨਮੁਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਨਿਰਪੇਖ ਅਰਥਾਂ 'ਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਬੁਰਜਵਾ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਨਾਲੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਕਰਕੇ ਬੁਰਜਵਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਪਰਿਪੇਖ ਉਸਾਰਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕ ਇਸਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਪਾਠ ਦੇ ਅੰਤਰੀਵੀ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਮਾਜ ਦੀ ਅੰਤਰੀਵੀ ਚਲ ਰਹੀ ਜੱਦੇ/ਜਹਿਦ ਲਈ ਮਾਨਵ- ਹਿੱਤਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਸਮਾਜੀ