ਸਾਰਥਕਤਾ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਸੋਸਕ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਵਰਗ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਚੇਤਨਤਾ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਹਿਤਕ ਪਾਠ ਨੂੰ ਸਮਾਜੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ, ਨਿਰਾਰਥਕਤਾ ਦੀ ਨਿਰਖ ਪਰਖ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਮਾਜਕ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਅਕਸਰ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਸੰਸਾਰ ਲਈ ਵਿਦਰੋਹ ਅਤੇ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮਾਨਵਵਾਦ ਅਤੇ ਨਿਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਜੂਝਦੇ ਹਨ। ⁴⁶

ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਰੋਲ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਮਾਰਕਸੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਰਿਪੇਖ ਵਾਲੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਅੰਤਰੀਵ ਅਰਥ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਸਲਾ, ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾਕਾਰੀ ਚੇਤਨਾ, ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਮਾਜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ, ਮਾਨਵੀ ਵਿਚਾਰ ਆਦਿ ਉੱਘੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਮੁਲਾਂਕਣ

ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਵੀਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੰਕਲਪਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁਝ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਦਾਰਿਆ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀਆਂ ਅਗਾਊਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਜੋ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਲੋਚਨਾ ਹੁਣ ਤਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਭਾਸ਼ਾਗਤ ਅਰਥਾਂ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਅਧਿਐਨ ਉਪਰ ਬਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਿਧਾਂਤਕ ਮਾਡਲਾਂ ਉਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਢੁਕਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਅਧਿਐਨ ਦੀਆਂ ਸੀਮਿਤ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕਤਾ ਨੂੰ ਨਿਰੋਲ ਭਾਸ਼ਾਗਤ ਜੁਗਤਾ ਤਕ ਸੰਗੇੜ ਦੇਵੇਗੀ।

ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਇਸ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤ ਦੇ ਸਰਬਪੱਖੀ ਵਿਸਲੇਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰ ਜਾਂ ਨਿਰਲੇਪ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਮਾਡਲਾ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਕਾਰੇ ਰੂਪ 'ਚ ਵਰਤਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਵੰਦਾਤਮਕਤਾ ਰਾਹੀਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਨਿਖੇੜੇ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਕਾਸ ਵਜੇ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ।⁴⁷ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਲੋਚਨਾ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਾਈ ਮਾਡਲਾਂ ਦੇ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਉਮਰ ਬਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਉਚਾਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ