ਨਿਸਚਿਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਆਕਰਸ਼ਣ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿਣ ਦੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।^"121

ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੇ ਸੁਚੇਤ ਆਲੋਚਨਾ ਧਾਰਾ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਕੇ ਇਕ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ. ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਵਿਗਿਆਨਕਤਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰਮੁਖਤਾ ਵਧੇਰੇ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਹਿਜੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੋਹ ਨਾਲੋਂ ਤਰਕ ਦੀ ਬਹੁਲਤਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਂ ਖੇਤਰੀ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਵਡੇਰਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਕੰਮਾਂਤਰੀ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਵੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੌਖਟੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮਾਂਤਰੀ ਮਹੱਤਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਉਂ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ, ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸਟੀ ਤੋਂ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਚੇਤਨਾ ਵੱਲ ਮੋੜਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਜਿੱਥੇ ਮੁੱਲਵਾਨ ਹਨ, ਉਥੇ ਇਸ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅਣਡਿੱਠ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪਕੜ, ਸਾਹਿਤ, ਸਮਾਜ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕ ਪਾਸੜ ਤੇ ਮਕਾਨਕੀ ਪਹੁੰਚ, ਵਿਹਾਰਕ ਆਲੋਚਨਾ ਸਮੇਂ ਨਿੱਜੀ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮਾਂ ਦਾ ਉਲਾਰ, ਪ੍ਰਭਾਵਵਾਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾਮਈ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮੋਹ ਵਿਚੋਂ ਉਪਜਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਗੰਭੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿਚ ਮੱਧਵਰਗੀ ਅਤੇ ਪੈਟੀ-ਬੁਰਜਵਾ ਰੁਚੀਆਂ ਦੇ ਰਲਾ ਕਾਰਨ ਸਪੋਸਟਤਾ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੋਚਕ-ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੇ ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ ਕਿਰਦਾਰ ਦੀ ਖਡਿੰਤ ਸਥਿਤੀ 'ਚੋਂ ਉਪਜਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਰੋਮਾਂਟਿਕਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪੱਖਪਾਤ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸਵੈ-ਵਿਰੋਧੀ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕ ਇਕੋ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰ ਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਿੱਟੇ ਕੱਢਦੇ ਹਨ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਤੀ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਵਿਰੋਧਾ ਨੂੰਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਵੈ-ਵਿਰੋਧੀ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥੀ ਸਾਰ 'ਚੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਧਿਐਨ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਬਾਹਰਮੁਖਤਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ੇਸਤਾ ਵੱਲ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਅਰਥ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਧਿਐਨ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥੀ ਸਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਕਪਾਸੜ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿੱਟਿਆ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । "ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਆਲੋਚਕ (ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦ) ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਉਲਾਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਜਾਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਣ ਤੋਂ ਆਖਰੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ¹²²

ਮੁੱਢਲੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਗਾਮੀ ਖਾਨਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਕੇ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚਿਤ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਕਲਾਤਮਕ ਬਿੰਬ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਰਹੇ ਅਸਲ ਅਰਥਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਬਗੈਰ ਕਲਾ ਜਾ ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਈ