ਚਿੰਨ੍ਹ ਇਕ ਸਮਾਜਕ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੈ ਹੋਰ ਸਮਾਜਕ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਵਾਂਗ, ਪਰ ਇਸ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਵਜੋਂ ਪੇਚੀਦਾ, ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਜਟਿਲ ਹੈ । ਇਸੇ ਜਟਿਲਤਾ ਨੂੰ ਸਾਸਿਓਰ ਨੇ ਚਿੰਨ੍ਹਕ ਦੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨੀ ਰੋਲਾ ਬਾਰਤ ਨੇ ਚਿੰਨ੍ਹ : ਚਿੰਨ੍ਹਕ : ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਨੂੰ ਸਾਸਿਉਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਕ ਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਚਿੰਨ੍ਹਕ ਦਾ ਸਤਰ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਸਤਰ (Place of expression) ਅਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹਤਾ ਦਾ ਸਤਰਸਾਰ ਤੱਤ ਸਤਰ (Place of Content)ਕਿਹਾ ਹੈ। "13
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦਾ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਚਿੰਨ੍ਹ ਇਕ ਅਰਥੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਇਕ ਪਰਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਦੂਜੇ ਅਰਥ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਾਰਥਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹਕ ਦੂਜੀ ਅਰਥ ਤਹਿ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਉਸਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁ-ਆਰਥਕ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪਰਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਰੋਬਰਟ ਸ਼ੈਲਜ਼ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਸਿਸਟਮ ਰਾਹੀਂ ਹੋਰ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ, "ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੋਡਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਚਿੰਨ੍ਹਕ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਦੂਜੇ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਪਰੰਤੂ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਅਰਥ ਖੇਤਰ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਕੇ ਬਹੁਪਰਤੀ ਚਿੰਨ੍ਹਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 14
ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੰਕਲਪ ਵਜੋਂ ਤਸੱਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਉਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਬਹੁਪਰਤੀ ਅਤੇ ਬਹੁਅਰਥੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਕੁਝ ਖਾਸ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰੋਲ ਸਾਹਿਤਕ ਮਹੱਤਵ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜਕ ਸੰਦਰਭ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਰਫ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰਗਰਮੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅੰਤਰ ਵਿਰੋਧਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਗ-ਹਿੱਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਅਭਿਵਿਅਕਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਕ ਇਸ ਚਿੰਨ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਇਕ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਚਿੰਨਾਂ ਦਾ ਅੱਗੋਂ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਰਗੀਕਰਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
1. ਭਾਸ਼ਕ ਚਿੰਨ੍ਹ :
ਭਾਸਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਕਹਿਰੇ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਆਪਣੇ ਵਿਹਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ 'ਰਾਮ ਪਾਣੀ ਪੀਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਭਾਸ਼ਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਕਿਸੇ ਕਰਤੇ ਦੇ ਕਰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਰਾਮ (ਕਰਤਾ) ਪਾਣੀ (ਕਰਮ) ਪੀਂਦਾ ਹੈ (ਕਿਰਿਆ) ਹੈ। ਰਾਮ ਦੀ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਾਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਇਕੋ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸੰਪੂਰਨ ਵਾਕ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਨਾਲ
