ਜਦੋਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਰਚਨਾਕਾਰ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਯਥਾਰਥ ਦੀਆਂ ਵਾਸਤਵਿਕ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆ ਅਨੁਸਾਰ ਚਿਤਰਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਇਹ ਸਾਰਾ ਸੰਗਲੀ ਸੰਗਠਨ ਰਾਹੀਂ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸੰਗਲੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਅਭਿਵਿਅਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕਤਾਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਮਈ, ਅਭਿਵਿਅੰਜਨਾਮਈ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿਚ ਰੂਪਕਾਂ ਦੀ ਘਾੜਤ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੰਗਲੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਨਿਸਚਿਤ ਪਛਾਣ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗਲਪ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਡਲਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰਿਤ ਰੂਪਕ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਸਿਧਾਂਤ ਵਜੇ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਆਤਰਿਕ ਸੰਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਹਿੱਤ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।

ਇਕਕਾਲਕ : ਬਹੁਕਾਲਕ

ਇਕਕਾਲਕ ਬਹੁਕਾਲਕ ਜੁੱਟ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮਾਡਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਾਸਿਓਰ ਨੇ ਹੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਸਿਓਰ ਤੋਂ ਪੂਰਵਵਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਿਐਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਬਿਰਤੀ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਸੀ। ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਲ ਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਅਧਿਐਨ ਹੇਠ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਸਾਸਿਓਰ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਨਕਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਦੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਇਕਕਾਲਕ ਵਿਧੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਸਿਓਰ ਇਕਕਾਲਕ ਅਤੇ ਬਹੁਕਾਲਕ ਦੋਹਾਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਪਹਿਲ ਉਹ ਇਕਕਾਲਕ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਸਮੁੱਚੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੇਂ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਪੂਰਵਕਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਿਚ ਵਾਚਣ ਨਾਲੋਂ ਉਸਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਵਿਚਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੇਂ 'ਚ ਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਇਕਕਾਲਕ ਅਧਿਐਨ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਕਕਾਲਕਤਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੋਈ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਲ ਬਿੰਦੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਕਾਲਕਤਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਿਸੇ ਕਾਲ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਸਗੋਂ ਦੂਸਰੇ ਕਾਲ- ਬਿੰਦੂਆਂ ਤੱਕ ਆਪਣਾ ਅਧਿਐਨ ਵਿਸਤਾਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਉਲੀਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਉਸਾਰ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਬੰਧ/ਬਣਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਨਿਖੇੜ ਬਾਰੇ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਕਥਨ ਉਲੇਖ ਯੋਗ ਹੈ, "ਇਕ ਕਾਲਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਾਲ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਬਣਤਰ/ਸੰਰਚਨਾ ਦਾ ਸਰਬਪੱਖੀ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਬਹੁਕਾਲਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੱਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਹੀ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ^"19

ਵਿਸ਼ਵ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਇਕਕਾਲਕ ਅਤੇ ਬਹੁਕਾਲਕ ਦੋਹਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ । ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਮਾਨਵ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਲੈਵੀ ਸਤ੍ਰਾਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿਧੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਕ ਕਾਲਕ ਅਤੇ ਬਹੁਕਾਲਕ ਮਾਡਲ ਚਿੰਨ੍ਹ- ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪਰਿਪੇਖ ਉਸਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤਦੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਇਕਕਾਲਕ ਵਿਧੀ ਕਿਸੇ ਇਕ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੀਆਂ