ਹਨ ਜੇ ਆਲੋਚਨਾਂ ਨੂੰ ਖੰਡਨ ਮੈਡਨ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕ ਕੁਝ ਸਮਝਣ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹਨ, ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚਿਤ ਹਨ, ਆਦਿ ਕਬਨ ਦੇਖੋ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਮੀਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਮੌਤ ਧਿਆਨ ਯੋਗ ਹੈ, ਕਲਾ ਕਿਰਤ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰ ਖੱਪੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖਾਮੋਸ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੱਲੇ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ, ਪਰ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਵੇਲੇ ਇਹ ਚੁੱਪਾਂ ਵੀ ਮੁੜ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਖਾਮੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣਾ ਸਮੀਖਿਆ ਦਾ ਧਰਮ ਹੈ।"³⁹

ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੰਕਲਪਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਹਿਤਕ ਪਾਠ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਪਾਠ ਆਧਾਰਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਕੇ ਬੋਲ ਲਿਖਤ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਲਿਖਤੀ ਪਾਠ ਸਿਰਜਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਠ ਅੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਨੇਮਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਭਾਸ਼ਕ ਰਚਨਾ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਸ਼ਾ ਮਨਸਾ ਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਪਾਠ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਵਸਤਾਂ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਹੀਂ।"⁴⁰ ਪਾਠ ਲਿਖਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਮੌਖਿਕ ਯੁੱਗ ਨਾਲ ਲਿਖਤ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੈਅ ਹਨ ਕਿਉਂ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਪਰੰਪਰਾ 'ਚ ਉਤਪੇਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਚਨ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਦਾ ਸਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਟੈਕਸਟ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਾਰਥਕ ਕਿਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। "ਜਦੋਂ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਸਾਰਥਕ ਰਚਨਾ ਹੈ । ਸਾਧਾਰਨ ਬੋਲਚਾਲ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਵਚਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜਾ ਪ੍ਰਵਚਨ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਾਰਥਕ ਨਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਰੂਸੀ ਚਿਹਨ ਵਿਗਿਆਨੀ ਲੋਟਮਾਨ ਸਥ ਟੈਕਸਟ ਰਿਹ ਕੇ ਵੱਖਰਿਆਉਂਦਾ ਹੈ।"⁴¹

ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੰਦੂ ਸੰਰਚਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਸਤਿਤਵ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਚਨਾਕਾਰ ਦਾ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। "ਇਹ ਕਰਤੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।⁴² ਕਰਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਨਾਲ ਰਚਨਾਕਾਰ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਅਨੁਭਵ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਆਦਿ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਦਰਸਨ ਇਤਿਹਾਸ ਨੈਤਿਕਤਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਧਰਮ ਆਦਿਕ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧਿਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਸਮਝਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਇਕ ਸੁਹਜ ਇਕਾਈ, ਤਾਸ਼ਕ ਸੰਰਚਨਾ ਮੰਨ ਕੇ ਉਸਦੇ ਖੁਦਮੁਖ਼ਤਾਰ ਹੋਣ ਤੇ ਬਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਕਾਵਿ ਕਿਰਤ ਦਾ ਹੋਣ ਯਥਾਰਥ (Ontology) ਉਸਦੇ ਸੰਮੇ, ਉਸਦੀ ਸਦਾਚਾਰਕਤਾ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿਚ ਨਹੀਂ। ਕਾਵਿ ਕਿਰਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਇਹ ਮੰਨ ਕੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਨੇਮ ਹਨ।⁴³

ਜਾਂ : " ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੁਤੰਤਰ ਕੀਮਤਾਂ ਵਾਲਾ ਸੰਸਾਰ ਹੈ।⁴⁴ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰ ਹੱਦ ਇਸਦੇ ਪਾਠ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਕੇ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਭਾਸ਼ਕ ਰਚਨਾ ਹੈ ਇਸ ਦੀ