ਆਪਣੀ ਵਸਤੂ ਮੂਲਕ ਹੋਂਦ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਬਹੁਤਾ ਰਚਨਾ ਕਰਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ। ਕਵਿਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਚਿਤਰ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਵਸਤੁਮੂਲਕ ਹੋਂਦ ਹੈ। ⁴⁵. ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਖੇੜਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਆਲੋਚਿਕਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਕਰਤੇ ਦਾ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧ ਗਹਿਰਾ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਚਨਾ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਕਰਤੇ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਨਿਰੋਲ ਕਿਰਤ (Work) ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।"⁴⁶

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਬਣਤਰ ਜਾਂ ਬੁਣਤੀ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਮੰਤਵ ਅਤੇ ਸਾਰਥਕਤਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਉਸਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਜੁਗਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨ ਕੇ ਹੀ ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਉਸਾਰਦੀ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜੁਗਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤ ਦੀ ਸਮਾਜਕ ਸਾਰਥਕਤਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਫਜੂਲ, ਬੇਅਰਥ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਬਾਹਰੀ ਕਹਿ ਕੇ ਤੱਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਕੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਉਸਾਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਉਦਮ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਸ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜਿਸ ਗਿਆਨ ਜਗਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਜੋਂ ਦੂਸਰੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਜੁਗਤਾਂ ਦਾ ਪਰਿਣਾਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਇਸ ਵਸਤੂ ਸੰਸਾਰ ਉਪਰ ਆਧਾਰਤ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਜੁਗਤਾਂ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਫਿਲਟਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਗੁਜ਼ਰ ਕੇ ਕਵੀ ਦੀ ਗੱਲ, ਉਸ ਦੇ ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤ ਦਾ ਰੂਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਕਵੀ,ਉਸਦੇ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲ ਵਫਾ ਪਾਲਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨਾ ਵਜੂਲ ਹੈ।"⁴⁷

ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਨਾ ਸਮਝਕੇ ਹੀ ਉਹ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ, ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵੀ ਪੂਰਨ ਮੌਲਿਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਸਦੀ ਮੌਲਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਦੀਆਂ ਜੜਾ ਉਸਦੇ ਪੂਰਵਕਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀਆ ਹਨ। ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਜੋ ਵੀ ਨਵਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਰੂਪਕ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਵਿਚੋਂ ਪਾਠ ਨੂੰ ਪਾਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਤੇ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮੇਟਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਉਲੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।"⁴⁸ ਜਾਂ "ਹਰ ਨਵੀਂ ਪੁਸਤਕ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ-ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਹੀ ਵਿਸਤਾਰ ਹੈ। ⁴⁹

ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪਾਠ ਨੂੰ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦਿੰਦੀ ਹੋਈ ਬਾਕੀ ਸਭ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਸਨਾ ਨੂੰ ਤਿਜੈਲੇ ਜਾਂ ਬਾਹਰੀ ਤੱਤ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰੁਪਾਇਤ ਵਸਤੂ ਵਜੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਤਰ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਇਹ ਵਿਧੀ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਇਹ ਵਿਧੀ ਬਾਕੀ ਸਭ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾ