ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿਬੰਧ 'ਅਧ ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ - ਥੀਮਿਕ ਅਧਿਐਨ ⁶⁴ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਕੰਵਰ ਦਾ ਨਿਬੰਧ 'ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਨਾਮ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ⁶⁵ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿਬੰਧ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਪੂਰਬੀ-ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ⁶⁶ ਆਦਿਕ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਰਚਨਾ ਤੇ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਂ ਮਕਾਨਕੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਸਗੋਂ ਘਟਾਉਵਾਦੀ ਬਿਰਤੀ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਵੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਤਰਕ ਰਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਨਇੱਛਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਜੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਕਰ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹਤਾਵੀ ਤੋਂ ਵਿਅਕਤੀਭਾਵੀ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।"⁶⁷

ਉਪਰੋਕਤ ਕਥਨ ਦੀ ਤਰਕ ਰਹਿਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਵੈ-ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਆਲੋਚਕ ਮਕਾਨਕੀ ਰੂਪ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਤੇ ਖੜਕੇ ਸਿਧਾਂਤ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸਿਧਾਤਕ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਪਰਿਪੇਖ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੀ ਕਈ ਨਵੀਆਂ ਸਥਾਪਤੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਛਾਣ-ਚਿੰਨ੍ਹ :

ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਸ਼ਵ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਮਾਡਲਾ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ ਗੁੰਮਨਾਮ ਚਿੰਤਨ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਰਹਿਤ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਿੰਤਨ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਇਕ ਭਾਸ਼ਾ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਵਾਦ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਾਝੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਵਰਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਰਹਿਤ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਨਾ ਕੋਈ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਲਹਿਰ ਹੈ ਨਾ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ। ਇਹ ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਇਕ ਚਿੰਤਨ ਦ੍ਰਿਸਟੀ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰ- ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਡਲ ਵਾਂਗ ਵਰਤਦੀ ਹੈ। "⁶⁸ ਜਾਂ "ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਕੋਈ ਸਿਧਾਂਤ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਕੇਵਲ ਇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ । ⁶⁹

ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਨਾ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਲਹਿਰ, ਨਾ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨਾ ਕੋਈ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਸ਼ੈਅ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਚਿੰਤਨ ਤਾਂ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਤੋਂ ਵੀ ਇਨਕਾਰੀ ਹੈ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਚਿੰਤਨ ਅੱਜ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜਕ ਵਰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ । "⁷⁰

ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਸਿਰਫ ਪਾਠ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਜਾਂ ਸੁਹਜ ਸੰਰਚਨਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਮਈ ਪਾਠ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਸਲਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਧੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ