ਕਰ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਵਿਸਥਾਪਤ। ਇਸ ਪਿਛੇ ਕੋਈ ਜੀਵਨ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਜਰੂਰ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮੀਖਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜਾਂ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਜੀਵਨ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।⁷¹

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਅਮਲ 'ਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਬਾਕੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਾਨਵੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਚਿੰਤਨ ਗੁੰਮਨਾਮ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਰਹਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਹੋਣਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੀਮਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਇਕ ਵਿਧੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸ ਹਿੱਤ ਲਈ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਇਥੋਂ ਹੀ ਇਸਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਛਾਣ-ਚਿੰਨ੍ਹਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਧਿਅਨ ਵਿਧੀ ਹੈ। ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਿਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ।"⁷²

ਇਕ ਹੋਰ ਚਿੰਤਕ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ :

ਵਿਧੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਸੰਬੰਧੀ ਸਹੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਦੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਵਰਤਣ ਵਾਲਾ ਚਿੰਤਕ ਸੁਚੇਤ ਜਾਂ ਅਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕਿੱਥੇ, ਕਿਸ ਲਈ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਜਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਰੂਪ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਜਾ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।⁷³

ਉਪਰੋਕਤ ਕਥਨਾ ਤੋਂ ਇਕ ਗੱਲ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਸਪੱਸਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਮਾਡਲਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਇਕ ਵਿਧੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਹਾਰਕ ਪਰਿਪੇਖ 'ਚ ਕਿਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਅਧਿਐਨ ਉਪਰੰਤ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਰੂਪ 'ਚ ਅੰਕਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਨਿਰਪੇਖ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰ ਹੋਂਦ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਬਿੰਦੂ ਹੈ। ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸਮਾਜਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ, ਆਰਥਕ, ਧਾਰਮਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜਾਂ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਰਚਨਾ ਬਾਹਰੇ ਸਮਝਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਲੱਛਣ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਸਾਪੇਖਕ ਹੋਂਦ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨਿਰਪੇਖ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰ ਹੋਂਦ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਨਿਰਪੇਖਤਾ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਨਵੀ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਅਲਹਿਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਅਲਹਿਦਗੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਲਖਾਇਕ ਹੋ ਨਿਬੜਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਚਿੰਤਨ-ਵਿਧੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸਮਕਾਲਕ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਵਾਹ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਇਕਾਲਕ ਮਾਡਲ ਆਧਾਰਿਤ ਅਧਿਐਨ