ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯੁੱਗ ਚੇਤਨਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰੀ ਹੋ ਕੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕੋਟੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਕਾਲੀਨ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਹੀ ਮਹੱਤਵਸ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਗੋਂ ਇਤਿਹਾਸ ਵੀ ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਪਰਿਪੇਖ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਥੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਚਿੰਤਨ ਰਚਨਾ ਦੇ ਇਕਹਿਰੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਰਬਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਅਧਿਐਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਉਂ ਕੀਤਾ ਅਧਿਐਨ ਅੰਸ਼ਿਕ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਖੰਡਿਤ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਹੜਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਾਰੂ ਅਤੇ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰੇਗਾ। ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵੀ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਲਖਾਇਕ ਹੈ।

ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪਾਠ ਕੇਂਦਰਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਚਨਾਕਾਰ ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਵਿਅਕਤੀਤਵ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪਾਠ ਬਾਹਰਾ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਰਚਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜੁਗਤਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਾਵਿ ਸਾਰਥਕਤਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ। ਇਸ ਤੇ ਇਕ ਆਲੋਚਕ ਭਾਵਪੂਰਤ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਿਸੇ ਸਾਹਿਤਿਕ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਪਾਠਕ ਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਬਣਤਰ ਤੇ ਬੁਣਤੀ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਮਝਣ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਸਮਝਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਧੁਨੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਕੇਵਲ ਸਾਧਨ (ਸੰਰਚਨਾ) ਤੱਕ ਹੈ, ਕਿਰਤ ਦੇ ਮੰਤਵ (ਧੁਨੀ) ਤੱਕ ਨਹੀਂ । ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਰਚਨਾ' ਤੇ ਧੁਨੀ ਇਕੋ ਗੱਲ ਦੱਸ ਕੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕ ਸਾਧਨ' ਤੇ 'ਮੰਤਵ ਦੇ ਨਿਖੇੜ ਨੂੰ ਧੁੰਦਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। "⁷⁴

ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਮੰਤਵ ਨੂੰ ਧੁੰਦਲਾ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬੁਰਜਵਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਦਰਸਨ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਲੋਕ-ਹਿੱਤੂ ਸਾਰਥਕਤਾ ਜਾਂ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਇਕ ਸੁਹਜ ਆਨੰਦ' ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੱਸ ਕੇ ਉਸਦੇ ਅਸਲੇ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਫਲਸਫੇ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਵਿਚਾਰਾਂ ਚੋਂ ਵਿਚਾਰ ਜਨਮ ਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਆਦਰਸ਼ਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵਿਚਾਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਿਤ । "⁷⁵ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ "ਇਹ (ਸਾਹਿਤ) ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਕਾਲ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਇਕ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਸਮਾਜ-ਆਰਥਕ ਪ੍ਰਵੇਸ ਦੇ ਹੱਡ ਮਾਸ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਵਾਈ (ਸਰਗਰਮੀ) ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।"⁷⁶ ਸੰਰਚਨਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਕ ਸੱਚ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸੱਚ ਵਿਚ ਸਾਰਥਕਤਾ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਨ ਰੂਪ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਤਾਂ "ਕਿਰਤ ਦਾ ਸੱਚ ਕਿਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੰਗਠਨ ਨਾਲ ਹੈ।7 ਨੂੰ ਹੀ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਮੁਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।