ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਮਾਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਸਲਾ ਬੁਰਜਵਾ ਸੋਚ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਅਭਿਵਿਅੰਜਨ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ, ਸਮਾਜਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਉਭਰਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਮੁੱਲਾਂ ਵਿਚ ਦੁਜੈਲੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸ਼ੁੱਧ ਅਭਿਵਿਅੰਜਨ ਕਲਾ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਸੋ ਇਥੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਲਾ ਕਲਾ ਲਈ' ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਵਿਹਾਰਕ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮਾਨਵੀ ਸੁਰ ਅਤੇ ਮਾਨਵੀ ਚਿੰਤਨ ਖਤਮ ਹੋ ਕੇ ਨਿਰੋਲ ਅਭਿਵਿਅੰਜਨ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਸੰਰਚਨਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਉਂ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਬੁਰਜਵਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਪਰਪੱਕਤਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਮੁਕੰਮਲ ਇਕਾਈ ਨਾ ਮੰਨਣਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਟੋਟਿਆਂ ਵਿਚ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚਤਾ, ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਤੋਂ ਹੀਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਧਿਐਨ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸੰਕਟਗ੍ਰਸਤ ਬਣਾ ਕੇ ਨਿਰਪੇਖ ਖੁਦ-ਮੁਖਤਾਰੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਵੀ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਰਗਗਤ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਨਿਰਪੇਖਤਾ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਬੁਰਜਵਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਮਹੀਨ ਹਥਿਆਰ ਹਨ। ਵਿਹਾਰਕ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਅਪਨਾ ਕੇ ਵਿਚਾਰਵਾਦੀ ਫਲਸਫੇ ਦੇ ਪੂਰਨਿਆਂ ਤੇ ਚਲਦੀ ਹੈ।

ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸਮੀਖਿਆ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਨਿਖੇੜਾ ਬਿਰਤੀ ਕਹਿ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪਾਠ ਉਪਰ ਸਿਰਜਤ ਆਲੋਚਨਾ ਪਾਠ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਰਪੱਖ ਰੂਪ 'ਚ ਜਾ ਸੰਦਾ/ਜੁਗਤਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਹਿ ਕੇ ਵਿਚਾਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਇਹ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ ਉਥੇ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ। "ਲਿਖਣਯੋਗ ਪਾਠ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਕ੍ਰਮਬੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਉਤੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਮੂਲਕ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਚਲਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸੇ ਆਲੋਚਨਾ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਖੰਡਨ ਮੰਡਨ ਨਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਣ ਨਾਲ । ਆਲੋਚਨਾ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਇਕਹਿਰੇ ਅਰਥਾ ਤੇ ਘਟਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਚਨਾ ਦੀ ਬਹੁਬਚਨੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ⁷⁸

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਵਾਂਗ ਹੀ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਲੋਚਨਾ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣ ਤੇ ਬਲ ਦਿੰਦੀ ਹੋਈ ਆਲੋਚਨਾ ਨਾਲ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਰ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਸਨਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਵਾਦੀ ਕਹਿ ਕੇ ਸ਼ੁੱਧ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਸੰਖਿਪਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੁਝ ਉਹ ਨੁਕਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਧਾਰਤ ਇਹ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਲਖਾਇਕ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਲਾ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਮਾਜਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅਧਿਐਨ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਿਐਨ- ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਕਰਨਾ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਨੁਭਵ ਸਾਰ-ਯੁੱਗ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ