ਚੇਤਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਗਣਿਤ, ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨ, ਮਾਨਵ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਿਆਂਦਾ । ਸਾਹਿਤਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਇਸ ਚਿੰਤਨ ਨੇ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਇਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਚਿੰਤਨ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਅਕਾਖਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜਮਾਤੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਖਾਤਰ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ 1 ਦਾ ਪਰਿਚੈ ਸੱਤਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਗਤ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਕਰਮਸ਼ੀਲਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੀ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਹੋਂਦ ਨਿਰਧਾਰਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਸ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਆਲੋਚਕ ਨਵੇਂ ਸੰਕਲਪ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਉਤਰ-ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ, ਅਵਚੇਤਨ, ਪ੍ਰਵਚਨ ਸਿਧਾਂਤ, ਅਰਥ-ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਅਤੇ ਅਪਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ-ਚਿੰਤਨ ਜਗਤ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸੰਵਾਦ ਵੀ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਪਰਿਪੇਖ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਸਿਧਾਤਕ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਪਰਿਪੇਖ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਗਿਣਨਯੋਗ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੱਖੀਆਂ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਦਵਾ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਾਕੀ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਿਲੱਖਣ ਹੋਂਦ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ । ਪ੍ਰਚਲਤ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਕ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲੋਂ ਵਿੱਥ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਨੂੰ ਵੜਨਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਅਰਥਾਂ ਵਜੋਂ ਵਿਚਾਰਨਾ, ਨਿਸਚੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੇਂ ਆਯਾਮ ਵੱਲ ਕਦਮ ਹੈ।

ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੇਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਰੂਪ ਦੀ ਦਵੈਤ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਅਧਿਐਨ ਦੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਮਿੱਥਾ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਇਕ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਰੂਪ ਦੀ ਏਕਤਾ ਵਜੋਂ ਵਿਚਾਰਿਆ। "ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦੇ ਅਨਿੱਖੜ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਕਵਿਤਾ। ਕਵਿਤਾ ਨਿਰੋਲ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀ, ਨਿਰੋਲ ਅਰਥ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦੀ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਟੁੱਟਣ ਵਾਲੀ ਏਕਤਾ ਹੈ। ^"82 ਇਸ ਤਰਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਭਾਵ ਵਸਤੂਗਤ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਰੁਪਾਇਤ ਵਸਤੂ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਵਜੋਂ ਸਮਝ ਕੇ ਰੂਪ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ।

ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਕਟ ਅਧਿਐਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤਾ ਅਧਿਐਨ ਮਨ-ਇੰਡਤ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹਿੱਤ ਵਰਤਦਾ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਵੱਖਰਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸੰਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦੀਆਂ ਬਹੁ-ਪਰਤੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਰਥੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤਨਾ ਜਗਾਈ।

ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਸਮੀਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ.