ਨਿਖੇੜਿਆ । ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਪਰਿਚੈ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਕਾਲਕ/ਦੁਕਾਲਕ, ਸਿੰਟੈਗਮੈਟਿਕ/ਪੈਰਾਡਿਗਮੈਟਿਕ ਚਿੰਨ: ਚਿੰਨ੍ਹਕ : ਚਿੰਨ੍ਹਤ, ਭਾਸ਼ਾ/ਉਚਾਰ, ਪ੍ਰਵਚਨ, ਟੈਕਸਟ, ਸੰਰਚਨਾ, ਕੋਡ, ਡੀਕੋਡ, ਆਦਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਚਿੰਤਨ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ।
ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਪ੍ਰਸੰਸਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵਮਈ, ਵਿਆਖਿਆਮਈ, ਖੰਡਨ-ਮੈਡਨੀ ਬਿਰਤੀ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲੱਗੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਡਲਾ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਮਈ ਹੈ ਗਿਆ। ਪਰੰਪਰਾਈ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਸਾਹਿਤ-ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਵਿਸਲੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। "83
ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਰਤਾ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਂਦ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਨੇਮਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅਤੇ ਨਿਯਮਬੱਧ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੋਈ।
ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਪਰਿਚੈ ਇਸੇ ਵਿਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਚਿੰਤਨ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚ ਬਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਗੰਭੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਇਕ ਸੰਕਟਮਈ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਕ ਚਿਹਨ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹੀ ਖੰਡਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਮਹਿਜ ਧੁਨੀਆਂ, ਸਬਦਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸਦੇ ਮਾਨਵੀ ਸਰੋਕਾਰ ਅਤੇ ਪਰਿਪੇਖ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਮਾਨਵ ਸਿਰਜਤ ਸਾਹਿਤ ਮਾਨਵ ਨਿਰਪੇਖ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਸੱਚ ਦੇ ਅਰਥ ਭਾਸ਼ਾਗਤ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿਚ ਅਰਥਹੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਨਿਰਪੇਖ ਹੋਂਦ ਪ੍ਰਦਨ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਬਾਕੀ ਸਭ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਦਾ ਲੇਖਕ, ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ, ਵਿਸ਼ਵ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸਮਾਜਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ, ਆਰਥਕ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਕਾਈ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਕਹਿਰੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਬਹੁਅਰਥਕ ਹੱਦ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਰੂਪ ਵੱਲ ਉਲਾਰਮਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੀ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਸਤੂਗਤ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਰੂਪ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਰੁਪਾਇਤ ਵਸਤੂ ਵਜੋਂ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰੂਪ ਹੀ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਹੋਂਦ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਰਚਨਾ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਗਾਲਪਨਿਕ ਯਥਾਰਥ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜਕ ਯਥਾਰਥ ਦਾ ਪੁਨਰ ਸਿਰਜਤ ਰੂਪ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਅਜਨਬੀਕ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਹੈ । ਇਉਂ ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਰੂਪਾਤਮਕਤਾ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਅਨੁਭਵ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਰੂਪ ਦੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਨਾ ਇਕ
