ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗੈਰ- ਭਾਸ਼ਾਈ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਾਪੀਆਂ (ਉਦਹਾਰਨ ਵਜੋਂ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ ਉਂਗਲੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਆਦਿਕ) ਜਾਂ ਸੰਕੇਤ ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਧੂੰਆਂ ਅੱਗ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ, ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਧਿਆ ਤਾਪਮਾਨ ਬੁਖਾਰ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ), ਇਸਾਰੇ (ਇਕ ਘੰਟੀ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਸਬਕ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ), ਪ੍ਰਤੀਕ (ਜਿਵੇਂ ਸੜਕਾ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੂਸਰੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ। ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਵਿਗਿਆਨ ਜਿਸਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸ਼ਾਸਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਨਯ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ, ਇਕ ਭਾਸ਼ਾਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਸੰਚਾਰ ਮੰਤਵ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 12
ਉਪਰੋਕਤ ਕਥਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਗੈਰ ਭਾਸ਼ਾਈ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸੰਚਾਰ ਵਸੀਲੇ ਹਨ। ਮਾਨਵੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਮਾਧਿਅਮ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹਨ। ਪਰੰਤੂ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਹੋਂਦ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ । ਸਾਹਿਤ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਸਤੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ `ਚ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਨੇਪਰੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ । ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਹੱਦ ਸੰਭਵ ਹੀ ਨਹੀਂ। "ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਰਫ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਹਰ ਕੌਮ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਵੀ ਹੈ।" ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਨਵ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਸਮੇਤ ਸਮੁੱਚੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਇਤਨਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪਹਿਲੂ ਅਤੇ ਅੰਗ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਅਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਜਰੂਰ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ-ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਹੀ ਸਬੱਲ ਵਸੀਲਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਚਿੰਤਨਧਾਰਾ, ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹੋਂਦ ਦਾ ਮੂਲ ਸ੍ਰੋਤ ।"14
ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੰਚਾਰ-ਵਸੀਲਾ ਹੈ । ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਇਕ ਸੰਚਾਰ- ਵਿਧੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਹਿਤ ਇਕ ਭਾਸ਼ਕ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਭਾਸ਼ਕ ਰਚਨਾ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਿੰਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਵਿਚਾਰਾ, ਹਾਵਾਂ-ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਈ ਕਾਰਜਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਬਾਕੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਕਾਰਜਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਹੋਂਦ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੋਂਦ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੁਹਜ ਅਤੇ ਕਲਾ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾਈ ਕਾਰਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਇਕ ਸੰਚਾਰ ਸਿਧਾਂਤ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਡਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
1. ਭਾਸ਼ਾ: ਉਚਾਰ ਚਿੰਨ੍ਹ :
2. ਚਿੰਨ੍ਹਕ : ਚਿੰਨ੍ਹਤ
