ਹਜਾਰਾਂ ਜਿਸਮ ਬਣ ਕੇ

ਨਿਕਲ ਜਾਵਾਂਗਾ।

ਤੂਫਾਨਾਂ ਦੇ ਉਡਾਏ ਬੀਜ

ਮੌਸਮ ਆਉਣ 'ਤੇ

ਮੁੜ ਫਸਲ ਬਣ ਕੇ

ਉਗ ਪੈਂਦੇ ਨੇ ।                       (ਜਗਤਾਰ)

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਆਵਾਜ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਿਸਮ, ਤੂਫਾਨ, ਬੀਜ, ਮੌਸਮ ਫਸਲ ਆਦਿ ਆਪਣੇ ਸਰਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਅਰਥਾਂ 'ਚ ਉਪਰ ਟੁਕੜੇ 'ਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਚਿੰਨ੍ਹ ਇਕ ਸਰਲ ਅਰਥ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਿਰਜਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਰਲ ਅਰਥ ਅੱਗੋਂ ਅਸਲ ਜਾਂ ਅੰਤਰੀਵੀ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਣ ਬੰਧਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਤੂਫਾਨ ਇਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤਸੱਦਦ, ਅਤਿਆਚਾਰ ਦਾ ਬੀਜ-ਇਨਕਲਾਬੀ ਲੋਕ ਮੌਸਮ-ਲੜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਹੱਕ ਸੱਚ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜੀਣ ਵਾਲੀ ਜੰਗ, ਫਸਲ ਜਨਤਕ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਚਿੰਨ੍ਹ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਣ ਬੰਧਕ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਣ ਬੋਧਕਤਾ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਮਾਜਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਅਰਥ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਸਮੇਂ ਬੰਧਕ ਅਤੇ ਗੁਣਬੰਧਕ ਮਾਡਲ ਦੀ ਪਕੜ ਹੋਣੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।

ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਮੀਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾਈ ਕਾਰਜ ਮੰਨ ਕੇ ਸੰਚਾਰ ਸਿਧਾਂਤ(Theory of Communication) ਦੀ ਵੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਸੰਚਾਰ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤਾਂ ਸਾਸਿਓਰ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾਈ ਕਾਰਜ ਤੋਂ' ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਉਚਾਰਨ ਅੰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਚਿਰਤ ਧੁਨੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਚਾਰ ਬੋਲਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ (Speach Process) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ। ਬੋਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਚਾਰ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਨੇਪਰੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ । ਕੋਈ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਵਕਤਾ ਅਤੇ ਇਕ ਸਰੋਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਕਤੇ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੰਕਲਪ ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਬਿੰਬਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਕਤੇ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਟਿਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਬੇਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਵਕਤਾ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਉਚਾਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹਵਾ ਰਾਹੀਂ ਸੁਣਨਯੋਗ ਹਰਕਤਾਂ ਬਣ ਕੇ ਸਰੋਤੇ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਰੋਤੇ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਤੱਕ ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਅਥਵਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਸਰੇਤਾ ਇਸ ਬੇਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ 'ਚ ਵਕਤਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵਕਤਾ ਸਰੋਤੇ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸੰਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਚਲਦੀ ਹੈ ।