ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅਮਲ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਮਾਨਵੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਾਨਵੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਆਰੰਭਕ ਪੜਾਅ ਸਮੇਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰਗਰਮੀ ਅਤੇ ਸਮੂਹਕ ਹਿੱਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਮੂਹਕ ਯਤਨਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ। ਸਮਾਜ ਦੀ ਤੇਰ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਰੂਪ ਤੇ ਸੁਭਾਅ ਨਿਰੰਤਰ ਹੀ ਤਬਦੀਲ ਅਤੇ ਵਿਕਸਤ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖੀ ਹਿੱਤਾਂ, ਪ੍ਰਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਭਾਜਤ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਆਲੋਚਕਾ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਹੁਤ ਉਭਰਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਈ । ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਆਰਥਕ ਤੇ ਸਮਾਜਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਤੇ ਮੁਲਾਕਣ ਇਸ ਪਦ ਤੇ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਜਾਪਣ ਲੱਗਾ।"⁹

ਪਰਿਭਾਸ਼ਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਤੋਂ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਦਾਰਸਨਿਕ ਡੈਸਟਟ ਦ ਟਰੇਸੀ (Destutt De Tracy) ਨੇ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦਾਰਸਨਿਕ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਬਾਰੇ ਇਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਮਝ ਉਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ । ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਜੰਤਰ ਵਿਗਿਆਨ (Zoology) ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਅਸਲ ਜੁਜ ਸਾਡੀਆਂ ਬੰਧਿਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਪੰਚ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਮਰਤੱਖ ਵਿਸਤਾਰਾ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਧਾਰਨਾ ਪਰਾ-ਭੌਤਿਕਤਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਕ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਹਦਸੀਲ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖਿਆ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਇਹ ਹਾਂ ਮੁਲਕ ਅਰਥ ਸੰਭਾਵਨਾ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸੁਨਿਸਚਤ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ।"

ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਾਨਵੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਕ ਅਨਿੱਖੜ ਅੰਗ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਮਾਜਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹੱਦ ਵਿਧੀ ਦਾ ਇਕ ਤਰਕ-ਸੰਗਤ ਸਿੱਟਾ ਅਤੇ ਅਨਿੱਖੜ ਅੰਗ ਹੈ । "¹² ਮਾਨਵੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਮਲ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਨਿਰੰਤਰ ਬਦਲਦੀ ਅਤੇ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਰਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਂਦ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਦੇ ਬਾਕੀ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਸਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਭਾਵਪੂਰਤ ਹੈ।

"ਆਪਣੇ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹਰ ਯੁੱਗ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅੰਤਮ ਲਖਸ਼ ਜਾਂ ਆਦਰਸ਼ ਵੱਲ ਸੋਧਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਨਿਵਾਰਤਾ ਦੀ ਸੰਬਾਦਕ ਗਤੀ ਵਿਚੋਂ ਰੂਪ ਧਾਰਦੀ ਹੋਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਇਸ ਗਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਯੁੱਗ ਸਾਪੇਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਯੁੱਗ ਸਾਪੇਖ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਯੁੱਗ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਜਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਵੇਕ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗਤੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਆਤਮ ਸੰਪਨ ਸੰਗਠਨ ਜਾਂ ਸੰਰਚਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਯੁੱਗ ਦੇ ਵਿਰਾਟ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚ