ਸਮਾਜਕ ਆਰਥਕ ਬਣਤਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯਮਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਭਰਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਸੰਕਲਪ ਹੈ। ਸਮਾਜਕ ਆਰਥਕ ਬਣਤਰ ਦੀ ਖੋਜ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਧਾਰ ਤੇ ਯੁੱਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਣਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਮਲ ਨੂੰ ਇਕ ਨਿਰੰਤਰ ਗਤੀ ਵਿਚ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਰਥਕ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੱਚੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਇਕ ਬਣਤਰ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਬਣਤਰ ਤੱਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਨੀਵੇਂ ਤੋਂ ਉਚੇਰੇ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਕ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਹੀ ਪ੍ਰਚੰਡ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੇ ਮਾਨਵੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਕਸਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਬਣਤਰੀ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਵਰਨਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਖੋਜਿਆ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਮਾਨਵ ਦਾ ਆਤਮਿਕ ਜਗਤ ਅਮੀਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਕ ਆਤਮਿਕ ਜਗਤ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਖੇਤਰ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ।

ਸਾਹਿਤ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਸੂਖਮ ਜਟਿਲ ਅਤੇ ਪੇਚੀਦਾ ਸਰਗਰਮੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਹਰ ਪੜਾਅ ਉਤੇ ਸਮਕਾਲੀਨ ਆਰਥਕ, ਸਮਾਜਕ, ਧਾਰਮਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਅਮਲ ਦੌਰਾਨ ਸਮਕਾਲੀਨ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੱਕ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਰੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵੀ ਸਮਕਾਲੀਨ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਦੀ ਦੇਣ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪੈਦਾਵਰ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਅਮਲ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਲਸਣੀ ਅਮਲ ਰਾਹੀਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਰੀਚਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਿਜ਼ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਮਾਤਰ ਜਾਂ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਰਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰਾਂ ਤਹਿਤ ਆਪਣਾ ਕਾਰਜ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਸਮਾਜਕ ਅਮਲ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਚੀਨੀ ਚਿੰਤਕ ਮਾਓ- ਜੇ-ਤੁੰਗ ਨੇ ਨਿਖੇੜ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ "ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਆਲੋਚਨਾ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸੰਘਰਸ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਹਿਮ ਹੈ। "³⁸

ਆਲੋਚਨਾ ਜਾ ਸੁਹਜ ਸਾਸਤਰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੁਹਜਾਤਮਿਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਨੇਮਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖਿਪਤ ਤੌਰ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਨੋਮ ਕਲਾ ਵਿਚ ਸਰਬ ਪੱਖੀ ਸਿੱਧਾ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਗਟਾਓ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਆਲੋਚਨਾ ਜਾਂ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਲਾਤਮਿਕ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਖਾਸੇ ਕਲਾ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰ ਤੱਤ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਲੋਚਨਾ ਜੇ ਸੁਹਜ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪ੍ਰਗਟਾਵਿਆਂ ਵਿਚ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਕੇ ਉਸਦਾ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਕਲਾ ਵਿਚ ਨਿਭਾਈ ਜਾਂਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹੋਵੇ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਲੋਚਨਾ ਹੋਵੇਗੀ।

ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਜਾ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਵਿਸਿਆ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਗਿਆਨ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਵਰਨਣ ਵੀ ਕਰਦੀ