ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮੂਲ ਸਰੋਕਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜਗਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ- ਵਿਹਾਰ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅਧਿਐਨ-ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਜਾ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰੀਵ ਸੰਗਠਨ ਵਿਚ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਨੇਮ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ।²²

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਵਿਧੀਗਤ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ ਕੁਝ ਪੀ-ਐਚ.ਡੀ ਦੇ ਸੋਧ-ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਐਨ ²³ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਮਿਥਿਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ, ²³ ਮਨਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ, ²⁴ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਸੇਧ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪ੍ਰਕਾਸਤ ਰੂਪ 'ਚ ਸਾਹਮਣੇ ਵੀ ਆਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਜਸਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ 'ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ,²⁵ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ 'ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸੰਚਾਰ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਓਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਸਿਸ਼ਟ ਦਾ 'ਚਿੰਨ੍ਹ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ। -ਇਨ੍ਹਾ ਸੋਧ-ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਖੋਜ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਇਸ ਸਮੀਖਿਆ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਪਣਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਨਿਰ- ਪੇਖ ਅਤੇ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਇਕੱਲੀ ਕਾਰੀ ਵਿਧੀ ਦਾ ਚਰਚਾ ਨਹੀਂ ਬਣੀ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਧੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕੱਲੇ ਕਾਰੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰਕੇ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਦਵੰਦਵਾਦੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਉਸਾਰਨ ਦੀ ਰਹੀ ਹੈ । ²⁶

ਉਪਰੋਕਤ ਕਥਨ ਤੋਂ ਦੋ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਸਥਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਮੂਲਰੂਪ ਵਿਚ ਨਿਰਪੇਖ ਅਤੇ ਇਕੱਲੀ ਕਾਰੀ ਵਿਧੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਦੂਸਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰਕੇ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਇਕ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਅਮਲ ਹੈ, ਕੋਈ ਮਕਾਨਕੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ । ਸਾਹਿਤ ਹਮੇਸਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਮੁੱਲ-ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਮਾਕਨਕੀ ਜਗਤ ਵਿਚ ਨਹੀਂ । ਅਜਿਹੇ ਪਾਸੇ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਉਂਦਿਆਂ ਇਕ ਚਿੰਤਕ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਚਿੰਨ੍ਹਕਾਰੀ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿਚ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧ/ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਭ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ (Substance) ਹੋਂਦ ਨਿਰਾਰਥਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ਕਤੀ ਮੁੱਲ (Value) ਹੈ। ਮੁੱਲ ਇਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਸਾਰ ਚਿੰਨ੍ਹਕਾਰੀ ਦੇ ਜਗਤ ਵਜੋਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।²⁷

ਉਪਰੋਕਤ ਸੰਖਿਪਤ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪੰਜਾਬੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਮੀਖਿਆ ਦਾ ਵਿਹਾਰਕ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਵਿਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਨਿਰਾਧਾਰਨ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮੰਨ ਕੇ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਸਲੇ ਨੂੰ ਉਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰੀਵੀ (Latent) ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਮਾਤੀ ਹਿੱਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਲੇਖਕ ਨੂੰ