ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਆਗਮਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਥੱਲੇ ਹੋਇਆ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੱਚ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਮੌਤ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਨੂੰ ਮੌਦੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਲੋਚਕਾ ਦੀਆ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਅਤੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਪੜਾਅ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਮਿਥਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਹਾਫ਼ਿਜ ਬਰਖ਼ੁਰਦਾਰ ਅਹਿਮਦ ਯਾਰ ਆਦਿ ਹਨ।⁹ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਪਭਾਵਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਇਸੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਆਦਿ ਮੰਨ ਲੈਣਾ ਤਰਕ ਸੰਗਤ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਹੋਂਦ ਸਥਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵਿਸਲੇ ਸਣ ਲਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿਧੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਅਨੁਭਵੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾਮਈ ਅਤੇ ਉਪਭਾਵਕੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਆਲੋਚਨਾ ਬਾਰੇ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਸਾਰਥਕ ਜਾਪਦੀ ਇਹਨਾਂ ਕਾਵਿ-ਪੰਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਮੰਨਣਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰਕ-ਸੰਗਤ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਨੁਕਤੇ ਅਵੱਸ਼ ਹੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।¹⁰

ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਅਸਲ ਆਰੰਭ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਗਮਨ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਅਗਲਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਅ ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।"¹¹ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਇਕ ਹੋਰ ਆਲੋਚਕ ਦਾ ਵੀ ਹੈ ਕਿ, ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਇਕ ਅਟੁੱਟ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਕਾਈ ਵਜੋਂ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੁੱਢ ਸੁਭਾਵਿਕ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸਾਵੀਂ ਤੇਰ ਵਿਚ ਬੱਝਣ ਦੀ ਥਾਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਹੋਇਆ। ¹² ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਆਲੋਚਨਾ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਰਿਪੇਖ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰਾ ਤੋਂ ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਪੂਰਨ ਭਾਂਤ ਸੁਚੇਤ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਇਸ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਉਹ ਦੌਰ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਥੋਂ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਆਰੰਭ ਦੀ ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ ਮਿਥੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਆਲੋਚਨਾ ਆਰੰਭ ਨੂੰ ਮਿਥਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਆਲੋਚਕ ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਮਿੱਥ ਸਕਦੇ ਹਾਂ. ਜਿਸਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਹਿਤ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਸੰਕਲਨ, ਸਾਹਿਤ ਇਤਿਹਾਸ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀਆ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਪੇਸ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ, "ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਥਮਕਾਰ ਹੈ।"¹³ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਭਾਟੀਆ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਸਾਹਿਤ ਖੋਜ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਆਪਣੀ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਵਸਤੂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਥਮ ਅਧਿਏਤਾ ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਹੈ।¹⁴ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ, "ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਤਰਤੀਬ-ਬੱਧ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਯਤਨ ਦਾ ਮਾਣ ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।"¹⁵ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ