ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਧਾਰਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਿਸੇ ਸੰਕਲਪਾਤਮਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵਵਾਦੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੀ ਹੈ ਸਕਦੀ ਸੀ। ⁴⁶

ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਕੰਵਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ : "ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਵਿਦਵਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਸਾਹਿਤਕ ਦ੍ਰਿਸਟੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਸਾਹਿਤ ਬਾਹਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀਆ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਤੇ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਪਾਸ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ । ⁴⁷

ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ ਇਸ ਨੂੰ ਇਉਂ ਪੁਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ : 1940 ਈਸਵੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਲੋਚਕਾ ਦੇ ਨਿਰਲ ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮਾ ਅੰਤਰਮੁਖਤਾ ਉਲਾਰ ਅਤੇ ਇਕ ਪਾਸੜ ਭਾਵ ਪੂਰਤ ਉਕਤੀਆਂ ਤੀਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਸੀ । ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਕੋਲ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਧੀ, ਪ੍ਰਤੀਮਾਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵਵਾਦੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿਚ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਹੀ ਸੀ। ⁴⁸

ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਮਲ ਦਾ ਸੁਆਲ ਹੈ, ਉਥੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਅਨੁਭਵੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸੁਚੇਤ ਤਾ ਨਹੀਂ ਪਰੰਤੂ ਅਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿਧਾਤਮਕ ਆਧਾਰ ਆਦਰਸਵਾਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਰਹੱਸਵਾਦ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ, ਰੁਮਾਂਸਵਾਦ ਪ੍ਰਭਾਵਵਾਦ ਆਦਿ ਦੇ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਰੰਤੂ ਕਈ ਆਲੋਚਕ ਇਸ ਨੂੰ ਆਲੋਚਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਜੇ ਤਰਕਸੰਗਤ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ ਭਾਵੇ ਇਹ ਇਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਿਧਾਂਤਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਲੈ ਕੇ ਨਹੀਂ ਚਲਦੀ। ਤੇਜਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਤਰਕਸੰਗਤ ਨਹੀਂ "ਦਰਅਸਲ ਸੇਖੋਂ-ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਆਗਮਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ (ਜਿਸਨੂੰ ਆਲੋਚਨਾ ਕਹਿਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ) ਵਿਚ ਮਧਕਾਲੀ ਸੁਰ ਵਾਲੇ ਅਰਧ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਸੀ।⁴⁹

ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਰੋਸਨੀ ਵਿਚ ਪੂਰਵ ਸੇਖੋਂ ਕਾਲ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਇਕ ਵਿਵਸਥਾ ਜਾਂ ਵਿਧੀਗਤ ਆਲੋਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸਟੀ ਭਾਵੇਂ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾਤਮਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮਾਂ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ 'ਚ ਸਿਧਾਤਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਘੜਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹ ਕਾਵਿਕ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੀ ਹੋ ਨਿਬੜੀ। ਇਸ ਨੇ ਨਾ ਹੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਰਗੇ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਤੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪਰਿਪੇਖ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦੇ । ਏਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਵਿਵੇਕ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਭੂਮੀ ਜ਼ਰੂਰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

"ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ' ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ