ਵਾਰ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੁਹਾਦਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ ਬੰਧ, ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਮਲ ਦਾ ਸਰੂਪ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ।⁵⁰ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਰਿਪੇਖ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਸੁਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਜਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲੋਕ-ਹਿੱਤਾ ਦਾ ਉਭਾਰ 1917 ਦਾ ਰੂਸੀ ਇਨਕਲਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿਚ 1930 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਲੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਇਆ। 'ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਮੁਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਉਭਰੇ ਲੋਕ ਹਿੱਤ ਦੇ ਪੈਂਤੜੇ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਾਂਗ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝਦਾ ਹੈ।"⁵¹ ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹਸਤਾਖਰ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਹੈ। "ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਚਿੰਤਕ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਾਦ- ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੋਢੀ, ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।⁵²

ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਆਲੋਚਕ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਆਪਣੀ ਪੂਰਬਲੀ ਆਲੋਚਨਾ ਜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਵਾਦੀ, ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮਾ, ਰੁਮਾਂਟਿਕ, ਧਾਰਮਕ, ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਵੇਕ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਤਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਸੀ, ਨਾਲ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਨਿਖੇੜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗਿਆਨ ਤਹਿਤ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸੂਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਜਟਿਲ ਅਤੇ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਪ੍ਰੇਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਯਤਨ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਅਨੁਭਵ ਸਾਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਸਮਝਦੀ ਹੈ। ਸੇਖੋਂ ਆਲੋਚਨਾ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਾਵਿ ਦੀ ਹੱਦ-ਵਿਧੀ ਉਹਦਾ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ । ਸਿਧਾਂਤ ਬੰਧ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਹਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉਸਦੀ ਵਿਹਾਰਕ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਸਪੋਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਵੀ ਇਹ ਮੰਨਣੋਂ ਨਹੀਂ ਝਿਜਕਦੇ ਕਿ ਦਰਅਸਲ ਸੇਖੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮੀਖਿਅਕ ਹੈ ਜੋ ਸੁਚੇਤ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਸਾਹਿਤ ਸਮੀਖਿਆ ਨੂੰ ਤਾਰਕਿਕ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।"⁵³ ਸੇਖੋਂ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸੰਘਰਸ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ, ਆਰਥਿਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਰਿਪੇਖ, ਇਨਕਲਾਬ ਆਦਿਕ ਚੋਂ ਉਭਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸਤਾ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸਮਾਜਕ ਮਹੱਤਵ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ. ਸਾਹਿਤ ਵੀ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਇਕ ਸਮਾਜਕ ਕਰਮ ਹੈ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਿਰਤ ਕਿਰਸਾਣੀ ਜਾ ਕਾਰੀਗਰੀ। ਇਸ ਦਾ ਕਰਤੱਵ ਸਮਾਜਕ ਕਲਿਆਣ ਸਮਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿਚ ਭਾਗ ਪਾਣਾ ਤੇ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋ ਰਹੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਕਿਰਤੀ ਸ੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਤਾ