ਨਵਾਂ ਪਾਸਾਰ ਲਿਆਂਦਾ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਮਝ, ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸੋਮੇ, ਯਥਾਰਥਵਾਦ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸੱਚ, ਸਿੱਖ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ, ਆਏ ਇਨਕਲਾਬ ਕੁਰਾਹੇ ਕਿਉਂ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਨਾਵਲ ਚੇਤਨਾ ਆਦਿ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਮਾਰਕਸੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਵੱਥ ਅਤੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਦਵੰਦਮਈ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। "ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਸਤੂ, ਜਜਥਾ, ਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ. ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।"⁶⁰

ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਰੂਪ ਦੇ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, "ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦਾ ਪਦਾਰਥਕ ਤੇ ਸਮਾਜਕ ਤਾਕਤਾਂ ਹੀ ਮਤਲਥ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਵੀ ਸਮਾਜਕ ਪੈਦਾਵਰ ਹੈ।"⁶¹

ਪ੍ਰੋ. ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਝੁਕਾ ਮੱਧਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਗੁਰਮਤ ਸਾਹਿਤ, ਸੂਵੀ ਕਾਵਿ, ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ ਆਦਿ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਸਮਕਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਸਨੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਨਿਸਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੱਧਕਾਲੀ ਵਿਰਸੇ ਤੇ ਉਸ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਹਿੱਤ ਹੀ ਆਪਣਾ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਇਸ ਮੱਧਕਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਬਾਰੇ ਇਕ ਆਲੋਚਕ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ, "ਮੱਧਕਾਲ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਯੁੱਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਧਾਰਮਿਕ ਲਹਿਰਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਵਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾ ਨੂੰ ਉਸ ਵਿਚ ਪੇਸ਼-ਨਿਰੋਲ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉਤੇ ਹੀ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਕ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। 62

ਪ੍ਰੋ. ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਅਲੋਚਨਾ ਦੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪੱਖ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਵੱਡੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਹਾਰਕ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਿਸਚਤ ਵਿਧੀ ਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀ ਇਹ ਸਿੱਧੜ ਧਾਰਨਾ ਕਿ ਵਾਰਸ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਅੱਜ ਤੱਕ ਚੈਟੀ ਦਾ ਕਵੀ ਜੰਮਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਲਾਰ ਬਿਰਤੀ ਦੇ ਕਥਨ ਹੋਰ ਵੀ ਪੁਸਟੀ ਹਿੱਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਨਿਸਚਿਤ ਢਾਂਚਾ ਨਾ ਹੋਣਾ ਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਪਾਸਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਜਾਣਾ ਮੁੱਖ ਕਮਜੋਰੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਉਸਦੀ ਸੰਕਲਪਾ ਦੀ ਹੈਰਾਨਕੁਨ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਉਘੜੇ ਦੁਘੜੇ ਅਤੇ ਅਸੰਗਠਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਸਚਿਤ ਵਿਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਬੇਲੋੜਾ ਵਿਸਥਾਰ ਜਾਂ ਦੁਹਰਾਓ ਆਦਿ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਰੰਤੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਉਹ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਆਧਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਨਿੱਠ ਕੇ ਕੀਤੇ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਰਿਪੇਖ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਇਕ ਵਿਸਤਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ:

"ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਇਕ ਦਰਜਾ ਹੋਰ ਉਤਾਂਹ ਕਰਦਿਆ. ਇਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ⁶⁵