ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੋਚਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰੀਝਾਂ ਤੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿਚ ਘੋਲਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਰਹਿਣਗੇ।"⁷⁴

 ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਕਵੀ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਪ੍ਰਤੀ ਉਹ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਦ੍ਰਿਸਟੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਤਾਰਕਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ, "ਕਿਸੇ ਕਵੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਉਸਦੇ ਸਮੇਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀ ਮਰਦ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਕ, ਆਰਥਕ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ।"⁷⁶

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਮਾਰਕਸੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਨਵੇਂ ਪਾਸਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਪੁਸਤਕ ਸਮਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਸਿਰਜਣਾ ਤੇ ਸਮੀਖਿਆ ਪ੍ਰਤੀ ਨਵੇਂ ਪਾਸਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਾਰ ਹੋਂਦ ਮੰਨਣ ਤੇ ਬਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ, ਧਰਮ, ਦਰਸ਼ਨ ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਬਦ, ਸਮਾਜ, ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ, ਸਾਹਿਤਕ ਕਲਾ ਦਾ ਦੂਸਰੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅੰਤਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਸਤਾਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਸੰਵੇਦਨਾ ਵਿਹਾਰਕ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਹੋਰ ਮੁੱਲਵਾਨ ਪੁਸਤਕ, ਜਿਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਾਰ ਰਾਹੀਂ ਮਾਨਵ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਤਾਲਾਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਉਂ ਉਸਦਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਨੁੱਖ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੰਕਲਪ, ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਪਰਿਪੇਖ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਨਿਸਚੇ ਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ।

ਕੁਝ ਆਲੋਚਕ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਇਕ ਸਵੈ-ਵਿਰੋਧ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਬਿਰਤੀ ਖੰਡਿਤ ਹੋਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਖੰਡਿਤਾ ਇਕ ਵਿਰੋਧ ਉਤਪੰਨ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਅਧਿਐਨ ਸਮੇਂ ਕਈ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੀਆ ਤੱਥ-ਵਿਹੂਣੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਧੁੰਦਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ: "ਉਸਦੀ ਨਿਰਪੇਖ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰ ਜਾ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਮੁਲੰਕਣ ਦੀ ਪੱਧਰ ਉਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਖਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ । ⁷⁶ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਿਰਪੇਖ ਨਹੀਂ ਸਾਪੇਖਕ ਹੈ ਅਸਤਿਤਵਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕਾਂ ਵਾਂਗ ਨਿਰਪੇਖ ਅਸਤਿਤਵ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਪੇਖਕ ਅਸਤਿਤਵ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਵਿਸਤਾਰਦੀ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਆਯਾਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਗਿਣਨਯੋਗ ਹੈ। ਇਕ ਆਲੋਚਕ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੁਅੰਦਵਾਦੀ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਂਦਿਆਂ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇਰਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਿਆਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ ।"⁷⁷ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਡਾ: ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ⁷⁸

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤ- ਨਤਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਕੁਝ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ