ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਆਪਣੀ ਸਮੁੱਚੀ ਵਸਤੂ ਇਸੇ ਹੀ ਵਰਗ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮੁੱਚਤਾ ਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। "ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਾਜਕ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਕਿਰਤੀ (ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ) ਤੇ ਕਿਸਾਨੀ, ਦੇਵੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਤੱਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁੜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ੍ਰੇਣੀਆਂ ਦਾ ਪੱਖ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਇਹ ਸਾਹਿਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਹੀ ਲਕਸ਼ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।³³

ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਮਜ਼ਦੂਰ, ਗਰੀਬ, ਨਿਮਨ ਵਰਗ ਸਾਧਨ ਹੀਣ ਵਰਗ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੱਟੀਆਂ ਦਾ ਗੀਤ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ. ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਅਤੇ ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਇਤੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਯਥਾਰਥ ਅਜਿਹਾ ਵਿਆਪਕ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਜੋ ਹਰੇਕ ਯੁਗ ਵਿਚ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੋਵੇ । ਹਰ ਯੁਗ ਵਿਚ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਯਥਾਰਥ ਦਾ ਰੂਪ ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਤੀ ਬਦਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਜਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਤੋਰ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਮਾਨ ਸਥਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚੇ ਤਨਾ ਸਮਾਜਕ ਯਥਾਰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਇਕ ਰਚਨਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਜੀਵਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾਲ ਸਰੋਕਾਰ ਹੈ। ਇਹੋ ਦ੍ਰਿਸਟੀਕੋਣ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਸਹੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇਸਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਸਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਸੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਯਥਾਰਥਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਯਥਾਰਥਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਹੋਣਾ ਆਵਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਉਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੁਖ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੇ ਲਈ ਜਮਾਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਅੰਤਰ-ਵਿਰੋਧਤਾਵਾਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ, ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਲੇਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੇੜੀ ਦਾ ਸਹੀ ਪਰਿਪੇਖ ਉਸਦਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਤੇ ਪੂਰਨ ਭਾਂਤ ਗਿਆਨ, ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਨੁਭਵ, ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਪੁਨਰ ਸਿਰਜਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਅਨਿਵਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਕਥਨ ਅਰਥ-ਭਰਪੂਰ ਹੈ।

"ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਲੇਖਕ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਜੀਵਨ-ਦਰਸ਼ਨ ਕਿਸਾਨ-ਮਜ਼ਦੂਰ ਸ੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸੰਕਲਪ ਬੱਧਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਸ ਸ੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਪਰਿ-ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਮੱਗਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗੂੜ੍ਹ ਤੇ ਉਚਤਮ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਆਵੱਸ਼ਕਤਾ ਅਨਿਵਾਰੀ ਹੈ। ³⁴

ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਰੂਪ ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀਵਾਦ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ, ਪਰਾ-ਯਥਾਰਥ