ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਹੈ, ਵਿਚ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਾਰ ਰਚਨਾ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਵਿਚ ਹੋਏਗਾ। ⁶³

ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਾ ਕੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਮਸਲੇ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕ ਸਾਰਥਕ ਪਹੁੰਚ ਵੀ ਅਪਣਾਈ ਹੈ । ਕਲਾਤਮਕ ਬਿੰਬ ਯਥਾਰਥ-ਬੰਧ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਸਮੁੱਚ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਮਾਜਕ ਉਤਪਤੀ ਮੂਲਕ (Socio-genetic) ਸਮਾਜਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਲਾ ਦੀ ਲੋੜ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਸਮਾਜਕ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਦੀ ਜਰੂਰਤ, ਯਥਾਰਥ-ਬੰਧ ਮੂਲਕ-ਮੁਲਾਂਕਣੀ (cog nitive-Evaluation), ਸੰਚਾਰ- ਮੂਲਕ –ਸਮਸੂਰਤਾ- ਮੂਲਕ (communication-commun- ion), ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਅੰਤਰਮੁਖਤਾ-ਬਾਹਰਮੁਖਤਾ ਵਿਅਕਤਿਕ-ਸਮੂਹਕ ਅਨਿੱਤ-ਨਿੱਤ, ਭਾਵ-ਮੂਲਕ-ਵਿਵੇਕ-ਮੂਲਕ ਰੂਪ-ਵਸਤੂ, ਦਿੱਖ-ਸਾਰ, ਆਵੱਸ਼ਕ-ਇਤਫਾਕੀਆ ਪ੍ਰਾਪਤ-ਇੱਛਤ ਐਦ੍ਰਿਕ-ਸਰੀਰਕ ਸੁਹਜ-ਮੂਲਕ-ਆਦਰਸ਼-ਮੂਲਕ ਬਹੁ-ਅਰਥੀ ਸਹਦਾਰੀ-ਕ੍ਰਮਕੀ, ਸਰਲ-ਅਰਥ- ਅਸਲ ਅਰਥ ਦੀ ਦੁਅੰਦਾਤਮਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸਮੁੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।⁶⁴ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕ ਸੈਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਇਕ ਅਦੁੱਤੀ ਇਕਾਗਰ ਹੋਂਦ, ਸਾਹਿਤਕ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਬਿੰਬ ਦਾ ਨਾਂਅ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਆਪਸੀ ਅੰਤਰ-ਸੰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਰਹੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਵਿਚ ਮੂਲ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਵੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਆਲੋਚਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। "ਸਮਾਜ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰਾਜਸੀ ਹੈ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਵਲ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਵਰਤਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਰਾਜਸੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸੁਭਾਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। "⁶⁵ ਕੁਝ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨਾਲ ਅਸਿੱਧੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਕਵੀ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ⁶⁶ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੋਵੇਂ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚ ਬੱਝੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਚਾਰ ਇਕ ਹੋਰ ਆਲੋਚਕ ਦੇ ਇਉਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਆਰਥਕ ਬਣਤਰ ਦਾ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਗਟਾ (self Manifestation) ਰਾਜਨੀਤੀ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪੱਖ ਵੀ ਉਸਦੇ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਗਟਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵਸ਼ਾਲੀ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਆਧਾਰ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿਧੀ ਦੇ ਨਿਯਮ, ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿਧੀ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮੂਲੋਂ ਭਿੰਨ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਲਚਰਲ ਉਸਾਰ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ⁶⁷

ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਅਸਾਵੀਂ ਵੰਡ ਨੂੰ ਜਮਾਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਉਤਪਾਦਨੀ ਸਾਧਨਾ ਦੀ ਜਮਾਤੀ ਮਲਕੀਅਤ ਵਿਚ ਦੇਖਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਅਸਾਵੀਂ ਵੰਡ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਅਸਾਵਾਪਣ ਦੇਖਦੀ ਹੋਈ ਭਾਰੂ ਵਿਚਾਰ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤ ਦੇ ਤਸੱਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸੇ ਜਮਾਤ ਦੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਜਮਾਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਵੇਚਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ