ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਤਿਬੱਧਤਾ ਨਾਲੋਂ ਕਲਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤਿਬੱਧਤਾ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ⁶⁸

ਇਸੇ ਅਧੀਨ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਆਪਣਾ ਮੁੱਦਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਰਾਜਸੀ ਪ੍ਰਾਪੇਗੰਡਾ ਨੂੰ ਨਕਾਰ ਕੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਬੱਧਤਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਯਥਾਰਥਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਤੇ ਉਸਦੀ ਭਾਵੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੋਂ ਬਚਾਵੇ ।   ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਸੂਖਮ ਅੰਤਰ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਕਲਾਤਮਕਤਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸੁਚੇਤ ਰਹੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਿਧਾਤਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਵਰਗ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਮਾਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਕੂਲ ਸਮਝਿਆ . ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਿਧਾਂਤ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰੂਪਾਂਤਰ ਵਿਚੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਾਹਿਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰੰਤੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਅਚੇਤ ਜਾਂ ਸੁਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਸਾਰਦਾ ਵੀ ਹੈ। ਕਢੀ ਕੇਵਲ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ, ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।"⁷⁰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਉਕਤੀਆਂ ਰਚਨਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿਧੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਕ ਕਿਰਤ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੱਤ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸਰਲ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਸਾਰ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਾ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਦੇ ਅਸੀਮ ਅਰਥਾ ਉਪਰ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। "ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਕਥਨ ਸੰਕਲਪ ਜਾਂ ਥੀਮਿਕ ਇਕਾਈਆਂ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿਧੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥੀ ਸਾਰ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਵਿਚਲੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਾਂ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਨਾਲ ਉਸ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਪਾਠ ਉਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।⁷¹ ਇਉਂ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਰਹੀ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਇਥੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਖੇੜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਾ ਤਾਂ ਸਮਾਜ. ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਡਾਇਲੈਕਟਿਕਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਰਚਿਆ ਸਾਹਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰੇਗਾ। ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਏਗਾ। ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਯੁੱਗ ਬੰਧ ਯੁੱਗ ਦੇ ਤਨਾ ਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀਆ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੈਦਾਵਰੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਫੈਸਲਾਕੁਨ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਯੁੱਗ ਦੇ ਚੇਤੰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਬੌਧਿਕਤਾ-ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਲਾਤ ਵੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਮੂਲ