ਥ                           ਟੀ + ਐਚ (th)            ਤੇ + ਹੇ

ਫ                           ਪੀ + ਐਚ (ph)           ਪੇ + ਹੇ

ਉਪਰ ਦਰਜ ਮਹਾਂਪ੍ਰਾਣ ਧੁਨੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਰੋਮਨ ਲਿਪੀ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਧੁਨੀ (ਠ) ਅਤੇ (ਥ) ਲਈ ਇਕੋ ਲਿਖਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ (ਤ) ਅਤੇ (ੲ) ਲਈ ਵੀ ਟੀ (t) ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਤਾ ਅਤੇ ਟੋਟਾ, ਦਾਤ ਅਤੇ ਡਾਟ ਦਾ ਫਰਕ ਰੋਮਨ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੋਮਨ ਲਿਪੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਢੁਕਵੀਂ ਲਿਪੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫਾਰਸੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਲਿਖਤੀ ਲਈ ਅਸਮਰਥਤਾ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਵੀ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਈ ਗੁਰਮੁਖੀ ਹੀ ਢੁਕਵੀਂ ਲਿਪੀ ਹੈ ਦੇ ਬਾਰੇ ਇਕ ਨੁਕਤਾ ਇਹ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇਕ ਧੁਨੀ ਲਈ ਇਕ ਹੀ ਅੱਖਰ ਹੈ ਪਰ ਫਾਰਸੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਇਕ ਧੁਨੀ ਲਈ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੱਖਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਉ ਹੈ ਕਿਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧੁਨੀ ਲਈ ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਮਿਲਦੇ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੇ ਅੱਖਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਅਜਿਹੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਵਖਰੇਵਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਧੁਨੀ              ਗੁਰਮੁਖੀ ਅੱਖਰ            ਫਾਰਸੀ ਅੱਖਰ

ਸ                 ਸੱਸਾ(ਸ)                    ਸੇ, ਸੀਨ ਅਤੇ ਸੁਆਦ

ਜ਼                 ਜੱਜੇ ਪੈਰ ਬਿੰਦੀ (ਜ਼)        ਜ਼ਾਲ, ਜੇ, ਜ਼ੋਇ, ਜੁਆਦ

ਤ                 ਤੱਤਾ (ਤ)                   ਤੇ, ਤੋਇ

ਫਾਰਸੀ ਲਿਪੀ ਵਾਂਗ ਰੋਮਨ ਲਿਪੀ ਵੀ ਇਸੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਧੁਨੀ (ਸ) ਲਈ ਅੱਖਰ ਐੱਸ (S) ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਖਰ ਸੀ (C) ਵੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ (ਜ) ਲਈ ਜੇ (J) ਅਤੇ ਜੀ (G) ਅਤੇ (ਕ) ਲਈ ਕੇ (K) ਅਤੇ ਸੀ (C) ਆਦਿ।

ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਫਾਰਸੀ ਲਿਪੀ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਲਿਪੀ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਉੱਤੇ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਢੁਕਵੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਲਿਪੀ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਢੁਕਵੀਂ ਲਿਪੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਪੂਰਨ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਹੇਠਲੇ ਨੁਕਤੇ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

(1) ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਕਈ ਅੱਖਰ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।  

(2) ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਦੇ ਲਿਪੀ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਧੁਨੀਆਂ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਊ ਹਨ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਸਿਹਾਰੀ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਵਿਚ ਦੀਰਘ ਸਵਰ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲਘੂ ਸਵਰ ਨੂੰ ਵੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਚ ਸਿਹਾਰੀ ਤਾਂ ਲਘੂ ਸਵਰ ਲਈ ਹੈ ਪਰ ਬਿਹਾਰੀ ਦੀਰਘ ਸਵਰ ਲਈ। ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਲਿਖਤੀ ਵਰਤਾਓ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਲੜਕਿਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਕਠਿਨ ਹੈ।

(3) ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਖਤ ਅੱਧੇ ਅੱਖਰ, ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਅੱਖਰ ਅਤੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਅੱਖਰ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਨੂੰ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕ ਰਾਗ (ਰ) ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸਿਰ ਉੱਤੇ। ਅਜਿਹਾ ਵਰਤਾਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।