ਰੇਖਾ ਨਾਲ ਜੋੜੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹਿ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਆਪਹੁਦਰਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਸਤੂ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਵੀ। ਅਰਥਾਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਸਤੂ ਲਈ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪਰ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਦੋਵੇਂ ਰਲ ਕੇ ਇਕ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਮਿਥੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅਰਥ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਸਿਊਰ ਨੇ 'ਚਿਹਨ' ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਲਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਚਿਹਨ ਧੁਨੀ ਬਿੰਬ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਰਥ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਧੁਨੀ ਬਿੰਬ ਨੂੰ ਚਿਹਨਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਚਿਹਨਤ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੰਝ 'ਚਿਹਨ' ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਏਕੀਕਰਣ ਹੈ।

 

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਸੁਰ (Tone) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਾ ਕਰੋ।

ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੇਵਲ ਪੰਜਾਬੀ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੁਰ (Tone) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਪੱਧਰੀ ਸੁਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਇੰਜ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸੁਰਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ : ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ, ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਅਤੇ ਮਝਲੀ ਸੁਰ।

ਪਰ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ (Low Tone)

ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਕਸਾਰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਪਰ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਪੋਠੋਹਾਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਘੋਸ਼-ਮਹਾਪ੍ਰਾਣ ਧੁਨੀਆਂ/ਘ, ਝ, ਢ, ਧ, ਭ/ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ

ਸ਼ਬਦ             ਪੂਰਬੀ ਉਚਾਰਨ           ਪੱਛਮੀ ਉਚਾਰਨ

ਘੋੜਾ              /ਕ ਓ ੜ ਆ/             /ਘ ਓ ੜ ਆ/

ਧੁੱਪ               /ਤ ਉ ਪ ਪ /             /ਧ ਉ ਪ ਪ/