ਭਾਗ ਦੂਜਾ

ਛੋਟੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ (Historical linguistics ਕੀ ਹੈ?

ਉੱਤਰ- ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਪੜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। John Lyons ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦੁਕਾਲਕ ਭਾਸ਼ਾਵਿਗਿਆਨ (Diachronic linguistics) ਨੂੰ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦੋ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਤੁਲਨਾ ਰਾਹੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ (Comparative linguis tics) ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਨੇਮਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ, ਆਂਤਰਿਕ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਪ ਭਾਸ਼ਾਈ ਭੂਗੋਲ (Dialect geog raphy) ਜਿਹੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ (Structural Linguistics) ਕੀ ਹੈ?

ਉੱਤਰ- ਸੰਰਚਨਤਾਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਿਸਟਮ ਮੰਨ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਸਮਕਾਨੀ ਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ । ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ ਦਾ ਆਰੰਭ ਫਰਦੀਨਾ ਦਾ ਸੋਸਿਓਰ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੋਸਿਓਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਸੀ। ਸੋਸਓਰ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਗੱਲ ਤੋਰੀ। ਸੋਸਿਓਰ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਵੈਚਾਲਕ ਸਿਸਟਮ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਰ ਇਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਸਾਰਥਿਕਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਦੂਜੇ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਹੀ ਵਾਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਇਕ ਧੁਨੀ ਜਾਂ ਇਕਾਈ ਦਾਖਾਰਜ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਧੁਨੀ ਦਾ ਇੰਦਰਾਜ਼ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਉੱਤੇ ਅਸਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਰਤੀਨੇ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਇਕ ਸਵੈ-ਚਾਲਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਜੋਂ ਸਵਿਕਾਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਸ਼ੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਲੋੜ ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਬਰਕਰਾਰੀ ਹਿੱਤ ਹੀ ਸਾਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਸੋਸਿਓਰ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਮੋਢੀ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਸੋਸਿਓਰ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਮੋਢੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਸਿਓਰ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀਨ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸੋਸਿਓਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਨਿਰੋਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸਕ/ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਸੰਰਚਨਾ ਨਾਲੋਂ