ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾ ਵੈਦਿਕ ਨਾਲ ਮੁੱਢਲਾ ਸਬੰਧ ਇਹ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਇਕੋ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਿਚਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਲੱਛਣ ਹਨ ਜੋ ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ-ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਨੇ ਅਜੇ ਵੀ ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਕਈ ਲੱਛਣ ਸਾਂਭ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਵੈਦਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਆਖ ਕੇ ਵਡਿਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਧੁਨੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਸੁਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਸੁਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੈਦਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਕ ਧੁਨੀਆਤਮਕ ਲੱਛਣ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਲਟਜੀਭੀ ਪਾਸੇਦਾਰ ਧੁਨੀ (ਲ਼) ਵੈਦਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਹੋਰਨਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਤਾਂ (ਲ) ਅਤੇ (ਲ਼) ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਹੈ ਜਿਵੇਂ- ਬਾਲ- ਬਾਲ, ਦਲ-ਦਲ, ਗੋਲੀ-ਗੋਲੀ ਆਦਿ।
ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਬਦ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਲਘੂ ਸਵਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਅੰਜਨ ਗੁੱਛੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ ਲਘੂ ਸਵਰ ਮਗਰੋਂ ਦੋ ਵਿਅੰਜਨ ਇਕੱਠੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਬਣਤਰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਪਰ ਫਰਕ ਕੇਵਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਅੰਜਨ ਗੁੱਛੇ ਦੀ ਥਾਂ ਦੁੱਤ ਵਿਅੰਜਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ ਲਘੂ ਸਵਰ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਦੁੱਤ ਵਿਅੰਜਨ । ਪਰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ- ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਲਘੂ ਸਵਰ ਦੀ ਥਾਂ ਦੀਰਘ ਸਵਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੋਹਰੇ ਵਿਅੰਜਨ ਦੀ ਥਾਂ ਇਕਹਿਰਾ ਵਿਅੰਜਨ।
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੀ
ਸਪਤ ਸੱਤ ਸਾਤ
ਹਸਥ ਹੱਥ ਹਾਥ
ਦੁਗਧ ਦੁੱਧ ਦੂਧ
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ-ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਹੋਰ ਵਿਲੱਖਣ ਸੰਬੰਧ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਵਾਂਗ' ਯੋਗਾਤਮਕਤਾ ਦਾ ਲੱਛਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਸਬੰਧਕ ਜੁੜਵੇਂ ਰੂਪ ਅਰਥਾਤ ਪਿਛੇਤਰ ਵਜੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ-ਆਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੀ
ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਸੇ
ਘਰੀਂ ਘਰੋਂ ਮੇਂ
ਹੱਥੀਂ ਹਾਥੋਂ ਸੇ/ਮੇਂ
ਘਰੇ ਘਰ ਮੇਂ
ਇਹਨਾਂ ਲੱਛਣਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ-