ਧੁਨੀਆਤਮਕ ਪੱਧਰ ਦਾ ਅੰਤਰ

1. ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਉਹੀ ਸੁਰ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ।

2. ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਇਹਨਾਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸਘੋਸ਼-ਮਹਾਂਪ੍ਰਾਣ ਧੁਨੀਆਂ (ਘ, ਝ, ਢ, ਧ, ਭ) ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਘੋਸ਼-ਮਹਾਂਪ੍ਰਾਣ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਇਸ ਵੰਨਗੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ-

ਸ਼ਬਦ                       ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ                   ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ

ਘਰ                         ਕ ਅ ਰ                               ਘ ਅ ਰ

ਝਾੜ                        ਚ ਆ ੜ                             ਝ ਆ ੜ

ਢਾਲ                        ਟ ਆ ਲ                             ਢ ਆ ਲ

ਧੋਤੀ                        ਤ ਓ ਤ ਈ                           ਧ ਓ ਤ ਈ

ਭਾਈ                        ਪ ਆ ਈ                             ਭ ਆ ਈ

3. ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮਸੂੜੀ ਪਾਸੇਦਾਰ ਧੁਨੀ (ਲ) ਅਤੇ ਉਲਟ ਜੀਭੀ ਪਾਸੇਦਾਰ ਧੁਨੀ (ਲ) ਦਾ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਉਚਾਰਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਉਲਟ ਜੀਭੀ ਪਾਸੇਦਾਰ ਧੁਨੀ (ਲ) ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।

4. ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਜਿਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ (ਦ) ਧੁਨੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ (ਡ) ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ-

ਟਾਟਾ - ਡਾਡਾ

ਦੰਦ - ਡੰਦ

5. ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਜਿਹਨਾਂ ਕਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਅਖੰਡੀ ਧੁਨੀ ਨਾਸਿਕਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਬਾਅ (Stress) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ           ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ

ਸੰਘ                         ਸੱਘ

ਕੰਘਾ                        ਕਘਾ

ਪੰਥ                         ਪੱਥ

ਚੁੰਘ                        ਚੁੱਘ

6. ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਬਣਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮੌਖਿਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਰੂਪ ਨਾਸਿਕਤਾ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ                     ਪੱਛਮੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ

ਮਾਘ                                 ਮਾਂਘ