ਇੰਜ – ਇ ਞ ਜ
ਖੰਡ - ਖ ਅ ਣ ਡ
ਹੁੰਦਾ - ਹ ਉ ਨ ਦ ਆ
ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ- ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਬਾਅ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਸਵਰ ਧੁਨੀ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਸਵਰ ਉੱਤੇ ਬਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਵਿਅੰਜਨ ਦਾ ਦੁੱਤੀਕਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੰਜ ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੁੱਤ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਜਾਂ ਜੁੱਟ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਬਿੰਦੀ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤੋਂ ਵਾਂਗ ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਲਘੂ ਸਵਰ ਦੇ ਲਗ-ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ-
ਲਘੂ ਸਵਰ ਅੱਧਕ ਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ
ਇ ਪਿੱਠ
ਉ ਪੁੱਠ
ਅ ਪੱਠ
ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਸ ਵਿਅੰਜਨ ਧੁਨੀ ਦੇ ਅੱਖਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਦੁਤੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਪਰ ਦਰਜ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ (ਠ) ਦਾ ਦੁਤੀਕਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸੇ ਲਈ ਅੱਧਕ ਨੂੰ 'ਠ' ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਚ ਬਿੰਦੀ, ਟਿੱਪੀ ਅਤੇ ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੇਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਸੰਬੰਧੀ ਚਰਚਾ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ- ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭੁਲੇਖਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਵਿਗੜਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ 'ਦਾ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਕੁਝ ਕੁ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਧੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਭੈਣ ਹੈ।
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਘੜਿਆ ਜਾਂ ਬਣਾਇਆ। ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲਿਪੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਲੇਖਕ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਕਈ ਲੇਖਕ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਬਣਾਇਆ।
ਕਈ ਲਿਪੀ-ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਡਾ. ਜੀ.ਬੀ. ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ । ਡਾ. ਜੀ.ਬੀ. ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ । ਡਾ. ਜੀ. ਬੀ. ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦਾ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਲਿਪੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਲਿਖਣ ਲਈ ਅਪਣਾਇਆ।
ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਲਿਪੀ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ
