دُآبی کھےتر دی سبداولی دی وِلّکھنتا توں ِالاوا دُآبی اُپبھاسا دے ناںو, پڑناو, وِسےسن, کِرِآ اتے کِرِآ وِسےسن وِچ دُوسریآں اُپبھاساواں نالوں وِلّکھنتاواں دےکھیآں جا سکدیآں هن۔

هوالے اتے ٹِّپنیآں

1. سُکھوِںدر سِںگھ سںگھا, پںجابی بھاسا وِگِآن, پںجابی بھاسا اکادمی, جلںدھر, 1997  71.

2. ڈا. بُوٹا سِںگھ براڑ, پںجابی بھاسا: سروت اتے سرُوپ, وارِس ساه پھااُوںڈےسن, اںمرِتسر, 2004, پنّا 14

3. اُهی, پنّا 15.

4. اُهی, پنّا 110.

5. ڈا. پرےم پرکاس سِںگھ, سِدھاںتک بھاسا-وِگِآن, مدن پبلیکےسنج, پٹِآلا, 2002, 2 پنّا 25.

6. اُهی, پنّا 258.

7. ڈا. رما کُماری, پںجابی بھاسا اُپبھاساای ادھِاَےن, لوکگیت پرکاسن, چںڈیگڑھ, 2008, پنّا 45. 8. ڈا. بُوٹا سِںگھ براڑ, پںجابی بھاسا: سروت اتے سرُوپ, وارِس ساه پھااُںڈےسن, اںمرِتسر 2004, پنّا 110.

9. ڈا. جتِںدر سِںگھ (سمپا.), تےجوںت سِںگھ گِّل, پںجابی سبھِآچار, بھاسا اتے ساهِت, پُنر مُلںکن, لوک گیت پرکاسن, چںڈیگڑھ, 2009, پنّا 64

10. اُهی, پنّا 52-53.

پُآدھ کھےتر اتے پُآدھی اُپ-بھاسا دا بھاساای وِسلےسن

-ڈا. بلوِںدر سِںگھ تھِںد

سهاِاک پروپھَےسر,

پںجابی وِبھاگ, لولی پروپھَےسنل ےُونیورسِٹی, پھگواڑا (پںجاب)

موبا: 94176-06572

ِاه ِاک بڑا پرمانِک تّتھ هَے کِ بںدا آپنی دستار, رپھتار اتے گُپھتار توں پهِچانِآ جاںدا هَے۔ گُپھتار دا سںبںدھ کُجھ کهِن اتے سُنن دے بھاو توں هَے۔ گُرواک هَے: "جب لگ دُنیآ رهیاَے نانک کِچھ سُنیاَے کِچھ کهیاَے۔" (سری گُرُو گرںتھ اںگ 662) کُجھ سُنن اتے کُجھ کهِنا بھاسا دے مادھِام راهیں هی هو سکدا هَے۔ 'مےرا داگِستان' دے لےکھک رسُول همجاتوو مُتابِک سبھ توں وّڈی بداسیس هَے, 'جاه تَےنُوں تےری ماں بولی بھُّل جاوے۔' دراسل بھاسا ِاک بھاساای کھےتر وِچ بولی جان والی ٹکسالی/ مِآری بھاسا نُوں کِها جاںدا هَے, جدوں کِ اُپبھاسا مِآری بھاسا دے کِسے وِسےس جاں سیمت هِّسے وِچ بولی جان والی لوک بولی نُوں کِها جاںدا هَے۔ ِاه لوک بولی مِآری بھاسا نالوں اُچارن, وِآکرن, سبداولی اتے مُهاورے آد پّکھاں توں کُجھ وکھرےواں رّکھدی هَے۔ دراسل ِاه وکھرےواں سںبںدھِت کَوم/سماج/ِالاکے/کبیلے آد دی بھاسا, اُسدے ساهِت, سبھِآچار, لوکدھارا, ِاتِهاس تے وِرسے دا وّکھرا درپن هون کارن هَے۔ سںبںدھِت کھِّتے دی بھاسا اتے لوک ساهِت وِچوں سںبںدھِت لوکاں دی جیون سَےلی دے رںگ وےکھے تے پرکھے جا سکدے هن۔ وِبھِنّتا وِچ سوَے-بھِنّتا دے کاِام رهِن نال هی منُّکھ دا وِاکتیتو اسل ارتھاں وِچ چںگےرا سماج سِرج سکدا هَے۔ ستھانک اتے کھےتری ِالاکِآں دے پچھان چِنّھاں نُوں ستھاپت کرن وِچ اجِهی بھاسا دی اُپ-بھاسا 'پُآدھی' بارے وِسلےسن اتے جان-پچھان کروااُنا هَے۔ پُآدھی اُپ-بھاسا دی پچھان درسااُن لای 'پُآدھ' کھےتر دے نامکرن, بھُوگولِک هّداں, گُآںڈھی کھےتراں نال سںبںدھِت ورتارا, پرکِرتک ماهَول, رهُ-ریتاں, منَوتاں, دھارمِک وِسواس, لوکدھارا تے سبھِآچار آد

دے جھروکھے وِچوں وےکھِآ گِآ هَے۔ ِاس مکسد نُوں پُورا کرن لای پُآدھی اُپ-بھاسا دے دھُنی پربںدھ نُوں سمجھن دا ےتن کیتا گِآ هَے۔ هتھلیآں ستراں دا لےکھک پُآدھ کھِّتے دا جںمپل هَے۔ ِاهی کارن هَے کِ پُآدھی اُپ- بھاسا دے دھُنی پربںدھ سںبںدھی واکپھیات, ستھانک لوکاں دی بولچال اتے پُآدھی اُپ-بھاسا وِچ مِلدیآں کُجھ ساهِتک کِتاباں هتھلا کھوج پرچا لِکھن لای مےری سهاِاک سمّگری دا آدھار بنیآں هن۔

پںجابی بھاسا بارے گّل کریاے تاں ِاس دا آد بِںدُو 'رِگوےد' دے نال جا جُڑدا هَے پر وِکسِت رُوپ 12ویں سدی وِچ سےکھ پھرید دی رچنا توں وےکھِآ جا سکدا هَے, جدک ِاس دے مُکابلے وِسوی بھاسا اںگرےجی دا آرںبھ 14ویں سدی وِچ چوسر دی کوِتا نال سوِکارِآ جاںدا هَے۔ ڈا. گریارسن (Dr. G.A. Grierson) نے بھارتی بھاساواں اُّتے بهُت کںم کیتا هَے۔ ڈی. گریارسن دا هور جُباناں دے نال-نال پںجابی جُبان اُّتے وی بڑا سلاگھاےوگ کںم هويا مِلدا هَے۔ پںجابی, بولی دیآں اُپ-بھاساواں سںبںدھی کھوج کرکے اُس نے پںجابی دیآں اّٹھ پرسِّدھ اُپ-بھاساواں دّسیآں هن: ماجھی, دُآبی, ملوای, پُآدھی, راٹھی, بھٹِآنی, لهِںدی اتے ڈوگری۔ ِانھاں بولیآں دے آپنے-آپنے بھُوگولِک کھےتر هن جِتھے ِاه آم بولیآں اتے سمجھیآں جاںدیآں هن۔ اسیں ِاتھے سِرپھ 'پُآدھ' دے بھُوگولِک کھےتر اتے 'پُآدھی' اُپ-بھاسا جِتھے کِ ِاه آم بولی اتے سمجھی جاںدی هَے, دیآں هّداں دا هی جِکر کراںگے۔

پُآدھ دا نامکرن

'پُآدھ' سبد دی هوںد بارے وّکھ-وّکھ لےکھک/وِدواناں نے آپو- آپنیآں راواں وّکھو-وّکھ دِّتیآں هن۔ دراسل ِاس کھےتر دی اّلھ جاں سبد 'پُآدھ' سںسکرِت دے سبد 'پُورباردھ' بھاو 'پُورو-اردھ' دا رُوپاںترن هَے, جِس دا ارتھ هَے 'پںجاب دے پُورب والے پاسے دا اّدھا بھاگ ارتھات پںجاب دی پُوربی هِّسا۔' پُآدھ دا کھےتر کِاُںک پُرانے پںجاب (سمےت پّچھمی پںجاب), جِهڑا سِںدھُو درِآ توں لَے کے دِّلی توں وی اّگے متھرا تّک پھَےلِآ هويا سی, دے پُوربی اّدھ تک منِّآ جاںدا هَے۔ ِاس کرکے ِاس دا نام 'پُورو-اردھ' توں' 'پُوادھ' جاں 'پووادھ' پِآ۔ پُآدھی اُپ-بھاسا وِچ 'و' دھُنی 'ا' وِچ بدل جاںدی هَے, ِاس لای ِاس دا نام پُوادھ جاں پووادھ توں بدل کے 'پُآدھ' هو گِآ۔

بھاسا کھوجی ڈا. گریارسن نے آپنی پُستک 'دِ لِںگُِاسٹِک سروے