ਜਾਨਦੇ ਹਨ ਸੋ ਸਹਤੀ ਨੇ ਇੱਕ ਮਕਰ ਦਾ ਮਤਾ ਪਕਾਇਆ, ਤੇ ਹੀਰ ਨੂੰ ਕਪਾਹ ਚੁਗਣ ਜਾਨ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਘਰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਕੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਗਈ। ਉਥੇ ਹੀਰ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸੂਲ ਚਭੋ ਕੇ ਲਹੂ ਕੱਢ ਕੇ ਰੋਣ ਤੇ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਈ, ਆਖੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕੀੜਾ ਡਸ ਗਿਆ ਏ । ਸੋ ਏਸ ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਬਾਬਤ ਕਵੀ ਲਿਖਦਾ ਏ :--

ਵੇਖ ਮਕਰ ਇਬਲੀਸ ਇਬਲੀਸ ਕਹਿਆ ਵਾਹ* ਵਾਹ ਸਹਤੀ ਵਾਹ ਵਾਹ ਸਹਤੀ।

ਫੇਰ ਹੀਰ ਪਵਾ ਚਵਾ ਮੰਜੀ ਆਈ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲ ਤਬਾਹ ਸਹਤੀ ।

* ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਿਸਮਯਤਾ ਸੂਚਕ ਹਨ ।

 

੧੦. ਸ਼ਲੇਸ਼ਾਲੰਕਾਰ

ਸ਼ਲੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਗੁੱਝਾ ਪ੍ਰਯੋਗ । ਦੋ ਅਰਥਾ ਸ਼ਬਦ ਬਰਤਨਾ :

ਉਦਾਹਰਣ ਹਿੰਦੀ :-

ਕਹਨਾਵਤ ਮੈਂ ਯਹ ਸੁਨੀ ਪੋਖਤ ਤਨ ਕੋ ਨੇਹ ।

ਨੇਹ ਲਗਾਏ ਅਬ ਲਗੀ ਸੂਖਨ ਸਗਲੀ ਦੇਹ ।

ਪਹਲੇ ਨੇਹ ਦਾ ਅਰਥ ਤੇਲ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜੇ ਦਾ ਪਿਆਰ । ਛੰਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਸੁਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਨੇਹ ਲਗਾਉਨ ਨਾਲ ਦੇਹੀ ਪਲਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਦਾ ਨੇਹ ਲਾਇਆ ਏ, ਮੇਰੀ ਦੇਹੀ ਤਾਂ ਸੁਕਨ ਲਗ ਪਈ ਏ । ਨੇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਲੇਸ਼ ਹੈ।

ਧੀਦੋ ਦੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਚਲਾਨੇ ਕਰ ਗਯੇ, ਭਾਈਆਂ ਨੇ ਭੋਂਇ ਅਲਗ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਉਹ ਹਲ ਵਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਭਰਜਾਈਆਂ ਉਹਦਾ ਰੋਟੀ ਟੁਕ ਪਕਾ ਕਰ ਦੇਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤੀਂ ਆਈਆਂ ਉਥੇ ਆਪੋ ਵਿਚੀ ਤਕਰਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਬੋਲੀਆਂ :-